А бөл бөл фран фран цуз  цуз  ау ау ыс ыс ты ты р р Р

8
3-су­рет.­
Броун дық бөл шек тер дің бей бе ре кет (хаос ты) қоз ға лы сы
Броун дық қоз ға лыс де ге ні міз – мо ле ку ла лар дың соқ қы сы ның 
әсе рі нен сұй ық та не ме се газ да қал қы п жүретін қат ты де не нің ұсақ 
бөл шек те рі нің үз дік сіз рет сіз қоз ға лы сы.
Күн сәу ле сін де гі то заң дар дың хаоcты қоз ға лы сы осы қоз ға лыс қа мы сал 
бо ла ала ды.
III Диф фу зия 
Сен дер 7­сы нып тың фи зи ка кур сы нан бір зат тың мо ле ку ла лары жы лулық 
қоз ға лы стың сал да ры нан бас қа зат тың мо ле ку лаа ра лық ке ңіс ті гі не ене ала­
ты нын бі ле сің дер.
Бұл қа си ет бар лық үш аг ре гат тық күй де гі зат тар ға тән. Бұл құ бы лыс 
диф фу зия
деп атала ды.
Диф фу зия – бір заттың мо ле ку ла ла ры мен атом да ры ның бас қа 
бір заттың мо ле ку ла ла ры мен атом да ры мен өза ра араласу про це сі, 
со ның нә ти же сін де бөл шек тер дің бү кіл ай мақ та бір қа лып ты та ра-
луы жү зе ге аса ды.
Диф фу зия нә ти же сін де Жер ат мос фе ра сын да ғы газ дар ара ла са ды; су 
қой ма ла рын да өзен мен те ңізді мекендейтін тіршілік иелеріне қа жет ті ауа 
мо ле ку ла ла ры бо ла ды. Диф фу зи яның ар қа сын да бояу су да ери ді. Бұл құ бы­
лыс адам өмі рін де де үл кен рөл ат қа ра ды, өк пе ге ауа диф фу зия құ бы лы сы ның 
ар қа сын да ене ді.
Тап­сыр­ма
1.
енн­
а ­рам­ма­сын­ қ ­рың ар ­ ның­
ң електеріне ­
А ­ ылулық­қо ғалыс ­ ­броун ық­қо ғалыс ­ ­
у
­
қас еттерін­
а ың ар ­
­
ң елекке­ ортақ­ А
­
а мағын а­ ­ қ былыстың ­ А ­
­ А ­ а мақтарын а­
с кес­ ­қ былыстың­ортақ­қас еттерін­ а ың ар ­
­ а ­ а ­ с ­ық­та ­ қат­ты­ е­не­лер­ е­ бо­ла­тын­
­ у­ ­
қ ­бы­лы­сы­на­бір-бір­ ен­мы­сал­кел­ті­рің­ ер ­ лар­
-ның­
қан­ а ­қа­ғ ­ а­сын­ ­лел­ е ­ті­нін­а ып­т ­сін­ і­рің­ ер
А
А
А
А
А
8
8
мо
мо
лыс 
лыс 
адам өмі
адам өмі
ар
ар
қа
қа
сын
сын
Р
Диф
Диф
ф
ф
у
у
қой
қой
м
м
а
а
ла
ла
рын
рын
ла
ла
ла
мо
мо
ле
ле
к
к
у
у
к
кк
ла
ла
у
уу
ла
ла
адам өмі
адам өмі
М
М
Диф
бір заттың мо
соның нәтиже
луы жүзеге аса
зия 
зия 
А
бар
бар
деп атала
деп атала
ды.
ды.
А
Диффузия – бір заттың мо
бір заттың моле
жесін
Н
тың 
тың 
ры
ры
нан 
нан 
дер.
дер.
бар
бар
лық 
лық 
үш аг
үш аг
ды.
ды.
-
зи
зи
к
к
а кур
а кур
бас
бас
П
а кур
а кур
П
ел
нін а ып
В
елекке
А
а мақт
қас еттерін а ың ар
е болатын
рің ер лар
т сін ірің
бб
ң електеріне
у
А
б
а
лы
лы
сы 
сы 
а
а
с
с
п жүретін қат
сы 
сы 
осы қоз
осы қоз
п
п
дың соққы
п жүретін қатты дене
а
лы
лы
сы
сы
а
сы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

9
IV Мо ле ку ла лы-ки не ти ка лық тео рия ның (МКТ)
не гіз гі қа ғи да ла ры
Біз жы лулық қоз ға лы сты, броун дық қоз ға лыс ты жә не диф фу зи яны қа рас­
тыр дық, олар МКТ­ның жә не оның үш қа ғи да сы ның ай қын дә ле лі бо лып 
та бы ла ды. МКТ­ның үш қа ғи да сы:
1. Бар лық зат тар өте ұсақ бөл шек тер ден мо ле ку ла лар мен атом дар дан 
тұ ра ды.
2. Зат тың бөл шек те рі үздік сіз жә не бейберекет түр де қоз ға ла ды.
. Молекулалар немесе атомдар арасында тартылыс және тебу күштері 
әрекет етеді. 
Мо ле ку ла лы­ки не ти ка лық тео рия ны жа сау да не міс фи зи гі Р.Клаузиус, 
ағыл шын фи зик те рі Дж.Джоуль, Дж.Макс велл, аус трия лық фи зик Л.Больц ман, 
орыс ға лы мы М.Ло мо но сов үл кен рөл ат қар ды.
V Броун дық қоз ға лыс пен диф фу зи яны тұрмыс та
жә не тех ни ка да қол да ну 
Фи зи ка лық құ бы лыс тар ды зерт теу ар қы лы ал ған бі лім і міз ді күн де лік ті 
өмір де не ме се тех ни ка да пай да ла нуымыз ға бо ла ды. Мы са лы, броун дық қоз­
ға лыс өл шеу аспаптарының дәл ді гін шек тей ді. Тіз бек те гі әлсіз ток тар ды 
анық тай тын ай на лы галь ва но ме тр дің же ңіл ті лшесі нің ді ріл деуі ауа мо ле ку­
ла ла ры ның соқ қы сы ның әсе рі нен бо ла ды.
Ме тал дар ды дә не кер леу, бұй ым ның бе тін 
ме талл қа ба ты мен қаптау, зат тар дың бет кі қабат­
тарын жа быс ты ру диф фу зия құ бы лы сы не гізінде 
орындалады.
Диф фу зия өн ді ріс те кеңінен пай да ла ны ла ды. 
Бі рақ ол со ны мен қа тар қор ша ған ор та ның лас­
та нуы на да үлес қо са ды. Кә сі по рын ның тү тін
мұр жа ла ры нан ат мос фе ра ға кө мір қыш қыл га зы, 
азот пен кү кірт ок сид те рі шы ға ры ла ды, олар 
одан әрі ат мос фе ра ның бар лық қа бат та ры на 
ене ді (4­су рет). Ат мос фе ра да ғы кө мір қыш қыл 
га зы ның ша ма дан тыс көп бо луы та би ғат та ғы 
кө мір тек ай на лы мын бұ за ды, қыш қыл жаң­
быр дың тү зі луі не, жы лы жай эф фек ті сі нің пай да 
бо лу ына әке ліп со ға ды. Өзен дер, те ңіз дер жә не 
мұ хит тар өн ді ріс тік жә не тұр мыс тық ағын ды 
сулар мен лас та на ды. Су қой ма ла ры су ас тын­
да ғы тір ші лік үшін жа рам сыз бо лып қа ла ды. 
Ішу ге пай да ла ны ла тын су лар ды да та зар ту ға 
ту ра ке ле ді.
Жауабы­қандай
 
 с б п т м л у ла
лар ды қ а лы сы
м а а лық қ а лыс 
р т д қа рас ты ра 
ал ма мы
 
р б л 
 т рд
бр у дық қ а лыс 
ба қал ма ды
 
м л у ла лар ды
қ а лы сы ы лулық қ
а лыс та р д п атала ды
р у дық қ а лыс ты
ы лулық қ а лы ста
а ыр ма ы лы ы д

жүктеу/скачать 13,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: