ОқУ ҚҰралы қостанай, 2022 удк ббк рецензенттер
Әлеуметтік-психологиялық бейімделудіміріні теориялық тұрғыда қарастырылуы
жүктеу/скачать 249,5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Бейімделу түрлері
| 2. Әлеуметтік-психологиялық бейімделудіміріні теориялық тұрғыда қарастырылуы
Әрбір тірі жан туғаннан бастап өмірінің соңына дейін қоршаған ортасына жақсы икемделуге тырысады. Бұл қасиет барлық тірі ағзаға тән, яғни дем алу, қозғалу, көбею секілді қасиеттері бар ағзаға. Көне грек философы Эпидокл өсімдіктер мен жануарлар эвалюциясы жайлы гипотезасын қозғағанда ең алғаш өмір сүру және икемделу түсінігін көрсеткен. Қазіргі заманда әсіресе қарқынды өзгеруіне байланысты кез-келген жағдайда өзін жақсы сезіну, жағдайларға икемделе, бейімделе алу өте маңызды. Ғалымдар осы күрделі процестің түрлі шегін зерттеуге, бағалауға болатындығын көрсетуде. Қазіргі ғылым медицина, биология тоғысында адамның қоршаған орта жағдайына икемделуіне, бейімделуіне жағдай жасайтын жаңа әдістерді қарастыруда [1]. Латын тілінен аударғанда «бейімделу» - икемделу, үйлесу деген мағынаны береді. Нақты уақытқа дейін «бейімделу» түсінігінің анықтамасы жоқ. Ағылшын ғалымы Проссердің айтуынша, оның көп мәнділігі сонша, қанша зерттеушілер бар, соншама түрлі жауап қайтарылады және соның барлығыда дұрыс болып табылады. Тұлғаның әлеуметтік – психологиялық бейімделу мәселесі психология ғылымындағы және психология ғылымының басқада аймағындағы күрделі мәселелердің бірі болып табылады [3]. 3. Бейімделу түрлері Адамның бейімделуінің төрт түрін көрсетуге болады: психологиялық, физиологиялық, биологиялық, әлеуметтік. Дәрігер – жүрек, бауыр, бүйрек т.б ішкі ағзалар жұмысы арқылы физиологиялық бейімделуді бақылайды. Психолог – адамдар мен қарым-қатынас орната алуын, яғни психикалық бейімделуді зерттейді. Әлеуметтануші - қоғамдағы адамның алатын орны, яғни бейімделудің әлеуметтік аспектісін қарастырады [2]. Бейімделу процесі аса динамикалы болып табылады. Оның жетістігі көбінде обьективті, субьективті оқиғаға, функционалды жағдайға, әлеуметтік тәжірибеге, өмірлік бағдарға және т.б. байланысты. Әрбір адамға сол әсер еткен стимул әр түрлі адамдарда түрлі жауап реакциясын тудыруы мүмкін. Адамды қоғамға, әләуметтік топқа және ұжымға енгізудегі, адам мен әлеуметтік тәжірибені меңгеру механизімінде, қарым – қатынас және мәдени тәжірибелерде бейімделу және әлеуметтену процесі маңызды механизм болып табылады. Адамның бейімделу ерекшелігі «әлеуметтік әлемге бірте – бірте енуі мен» мінез – құлық, жүріс – тұрыстың әлеуметтік ережелерін менгеру процесі мен адамның әлеуметтенуі мен байланысты болады. Негізінде әлеуметтік бейімделу әлеуметтенудің маңызды механизімі болып табылады. Бейімделусіз түрлі климаттық жағдайға, үнемі өзгермелі ауа – райына ағзаның қалыпты өмірлік әрекеттерін ұстап тұру мүмкін емес еді. Бейімделу – барлық тірі және адам ағзасы үшін үлкен өмірлік маңызы бар. Осы тұрғыда А.В. Петровский әлеуметтену процесінде тұлға дамуының үш кезеңін бөліп көрсетеді: бейімделу, даралану, интеграция. Бейімделу денгейі – негізінен балалық кезеңге сәикес келеді, адам қоғамдық қарым–қатынас обьектісі ретінде қарастырылады. Бұл денгейде адам тұлға болуға бағытталады және ереже, талаптарды, белгілер жүйесін менгеру болады. Егер бала бейімделу денгейінен өтпесе және әлеуметтік өмірдің негізін менгермесе, ол одан ары икемделе, бейімделе алуы күрделене түседі [5]. Даралану денгейі – даралық, жекелік қажеттілігі арқылы туындайтын кейбір жекелену болады. Бұл жерде тұлға қоғамдық қарым–қатынастың субьектісі. Бұл кезең бір адамнан екіншісінің ерекшеленуіне мүмкіндік туғызады. Интеграция денгейі – ол қоғам мен адам арасындағы белгілі байланысқа жетуді шамалайды. Бұл кезеңде адам тіршілік әрекетінің үйлесімді түрін табады, қоғамда өздігінен жүзеге асырылу процесіне мүмкіндік туғызады. Тіршілік әрекетінің үйлесімді тәсілдері бар, ол нақты адамның бейімделуіне біршама денгейде мүмкіндік береді. А.Н. Жмыриков (1989) бейімделудің белгісі ретінде тек екі денгейді көрсетеді: толық бейімделу және бейімделудің бұзылысы [6]. Енді бейімделу бұзылысына тоқтала кетпекпіз. Ал бейімделуге бұл жерде қарастырмауымыздың себебі, алдынғы және осы бөлімдерде қарастырылып кеткен. Сонымен бейімделу бұзылысы дегеніміз – қоршаған орта мен өзара әрекет етуінің бұзылуы, мәселелі жағдайдың күрделенуі және тұлға аралық, тұлға ішілік қақтығыстардың болуы мен көрінетін процесс. Тұлғаға әсер етуінің ұзақтығына байланысты уақытша, тұрақты жағдайлық және жалпы тұрақты тұлғаның бейімделуінің бұзылысын көрсетеді. Уақытша бейімделудің бұзылысы – жаңа жағдайға ену мен байланысты міндетті түрде бейімделуі керек (мектепке келу, жұмысқа тұру, баланың дүниеге келуі т.б.) жағдай. Тұрақты жағдайлы бейімделудің бұзылысы – мәселені шешу барысында арнайы жағдайға бейімделуде қолайлы әдіс–тәсілдерін таба алмауы мен байланысты (кәсіби іс-әрекет жағдайында, жан–ұя қарым–қатынасы аймағында). Жалпы тұрақты бейімделудің бұзылысы қорғаныс механизімін белсендендіруде тұлғаның тұрақты икемделе алмау жағдайы. Бейімделу бұзылысының пайда болу себептері болып: 1) Созылмалы ауру мен кәсіби мәселелер мен ажырасу мен т.б шақырылған психо - әлеуметтік стресті басынан өткізуі. 2) Басынан өткізген экстремалды жағдайлар – жарақатты дағдайлар, яғни адамның қайғылы оқиғаларға тікелей өзінің қатысуы болған жағдай. 3) Жаңа әлеуметтік жағдайға сәтсіз, қолайлы емес енуі немесе топтағы өзара әрекет етуінің бұзылысы. жүктеу/скачать 249,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|