ОқУ ҚҰралы қостанай, 2022 удк ббк рецензенттер
жүктеу/скачать 249,5 Kb.
|
| Бейімделу факторлары
Сыртқы орта көптеген табиғи факторларға ие және адамның (материалдық және әлеуметтік ортаны) қалыптастыратын факторлары олардың әсер етуімен жеке тұлғаның бейімделуін қалыптастырады. Табиғи бейімделу факторлары: тірі табиғаттың компоненттері, климаттық жағдайлар, табиғи апаттар жағдайлары. Материалдық орта осындай бейімделу факторларын қамтиды: қоршаған орта объектілері; жасанды элементтер (машиналар, жабдықтар); тікелей тіршілік ортасы; өндіріс ортасы. Әлеуметтік ортада мынадай бейімделу факторлары бар: мемлекеттік қоғам, этнос, қазіргі заманғы қаланың жағдайы, әлеуметтік ілгерілеу. Ең қолайсыз экологиялық факторлар антропогендік (адам жасаған) болып саналады. Бұл адамның күнделікті өмірде (адам жасаған электромагниттік ластану, автокөлік құралы, қоқыс қоқысы және т.б.) бейімделуіне қажетті факторлардың жиынтығы. Жоғарыда сипатталған факторларға бейімделу жылдамдығы әр адам үшін жеке болып табылады. Біреу тезірек бейімделе алады, біреу бұл процесте өте қиын. Адамның қоршаған ортаға белсенді бейімделу қабілеті бейімделу деп аталады. Осы қасиетінің арқасында адам қозғалу, саяхаттау, төтенше жағдайларға шығу оңайырақ. Бір теорияға сәйкес бейімделу үрдісінің табыстылығына субъектілердің екі тобы әсер етеді: субъективті және экологиялық. Субъективті факторларға мыналар жатады: адамның демографиялық сипаттамалары (жас және жыныс) және психофизиологиялық сипаттамалары. Экологиялық факторларға мыналар жатады: өмірдің жағдайлары мен жағдайлары, табиғаты мен жұмыс режимі, әлеуметтік орта жағдайлары. Демографиялық факторлар, әсіресе адамның жасына бейімделудің табысты үрдісіне екі жақты әсер етеді. Егер сіз бір жағына қарасаңыз, онда жас жігіттің жасына оған көбірек мүмкіндіктер, ал қарттарда бұл мүмкіндіктер азаяды. Бірақ, жасына қарай, адам бейімделу тәжірибесін алады, ол сыртқы ортада «ортақ тіл» табады. Басқа психологиялық теорияда адамның бейімделуінің төрт психологиялық факторы ерекшеленеді. Когнитивті фактор когнитивтік қабілеттер мен когнитивті процестердің ерекшеліктерін қамтиды. Эмоциялық реакция факторы эмоциялық саланың ерекшеліктерін қамтиды. Практикалық қызмет – бұл адамның қызмет етуінің шарттары мен ерекшеліктерінің факторы. Жеке адамды ынталандыру адамның бейімделуінде ерекше фактор болып табылады. Мысалға, егер адам сәтсіздікке жол бермеу туралы ынталандырудан табысқа жетуге ынталы болса, онда табысты бейімделу қалыптасады және негізгі қызмет тиімдірек болады. Сондай-ақ, бейімделу сипатына мотивациялық тұлғаның ядросының қызметтің мақсаттары мен жағдайларына сәйкестігі әсер етеді. Мотив бейімделу факторы болып табылады және оның көмегімен сыртқы жағдайлардың адамға әсер етуі делдал болып табылады. Жеке тұлғаның биологиялық бейімделуі – эволюция арқылы туындаған қоршаған әлемнің жағдайына бейімделу.Биологиялық бейімделу адам денесінің қоршаған ортаның жағдайына өзгеруінде көрінеді. Бұл факт денсаулық пен аурудың критерийлерін әзірлеу үшін негіз болып табылады. Денсаулық – бұл орган денсаулығына барынша бейімделетін мемлекет. Бейімделу үдерісі кешіктірілсе, құлауды бейімдеу мүмкіндігі және адам ауырып қалады. Егер ағзаның жасалуына жол берілсе, ол қоршаған ортаның қажетті жағдайларына бейімделе алмайды, демек, оның бұзылуына әкеледі. Адамның әлеуметтік бейімделуі – бұл бір адамның немесе топтың әлеуметтік өмірге бейімделу үдерісі, яғни өмірлік мақсаттар қойылған шарттар. Бұған білім беру үдерісіне үйрену, жұмыс істеу, әртүрлі адамдармен қарым-қатынас, мәдени ортаға, демалыс және ойын-сауық үшін мүмкін болатын жағдайлар кіреді. Адам пассивті түрде бейімделе алады, яғни өмірінде ештеңе өзгертпейді немесе белсенді өмір сүру жағдайларын өзгертеді. Әрине, екінші әдіс біріншіден гөрі тиімдірек болады, өйткені егер тек Құдайдың еркі бойынша үміттенетін болса, онда барлық өзгерістерді күтіп, ешқашан күтуге болмайды, сондықтан өз тағдырын өз қолына алу керек. Әлеуметтік ортаға адам бейімделу мәселесі әртүрлі нысандарда көрініс табуы мүмкін: еңбек немесе оқу ұжымымен шиеленісті қарым-қатынастан осы ортада жұмыс істеуге немесе оқуға тілек білдірмейді. Этникалық бейімделу – этникалық топтарды қоныс аудару ортасының ерекшеліктеріне әлеуметтік, ауа райы жағдайларынан бейімдеуді қамтитын әлеуметтік бейімделу. Этникалық азшылықтарды бейімдеу мәселесі байырғы халықтардың нәсілшілдікке қатысты көзқарасы мен әлеуметтік кемсіту болып табылады. Адамның психологиялық бейімделуі бейімделудің кез-келген түрінде белгіленеді. Психологиялық бейімделу – бұл кәсіби саладағы қарым-қатынас саласында жеке тұлғаны бағалаудың маңызды әлеуметтік өлшемі. Адамның психологиялық бейімделуі сипаттың сипаттамалары, әлеуметтік орта сияқты түрлі айнымалы факторларға байланысты. Психологиялық бейімделудің бір әлеуметтік рөлден екіншісіне көшу мүмкіндігі сияқты бір жағы бар және бұл өте әділ және жеткілікті түрде орын алады. Керісінше, бұл адамның бұзылуына немесе психикалық бұзылуына қатысты. Жеке тұлғаның қоршаған ортаның өзгеруіне бейімделуге дайындығы, ақыл-ойдың тиісті бағалануы бейімделудің жоғары деңгейін сипаттайды. Мұндай адам қиындықтарға дайын және оларды жеңе алады. кез келген бейімдеу негізі – жағдайды, ол қайтымсыз екенін түсіну, одан қорытынды жасауға қабілеті және оған өз көзқарасын өзгерту қабілетін қабылдау. адам олардың ағымдағы қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкін емес болса, онда психологиялық немесе физикалық ресурстардың жетіспеушілігі нәтижесінде, содан кейін өз кезегінде адам алаңдаушылығын тудыруы мүмкін, ол қарым-қатынас «адам-орта» тепе-теңдігін бұзуы мүмкін. Мазасыздық адам қорқыныш пен алаңдаушылық тудырып алады, және қорғаныс механизмі ретінде бола алады, қорғаныш функциясын немесе мотивациялық орындауға. Дабылға пайда мінез-құлық белсенділігін арттырады, мінез-құлқын өзгертеді немесе тетіктері интрапсихической бейімдеу пайдаланады. Сондай-ақ, мазасыздық барабар мінез-оларды ауыстыру, мінез-құлық жеткілікті адаптивті үлгілерін жоюға болады. Әрдайым бейімделу процесі жеткілікті емес. Кейде ол кейбір жағымсыз факторларға әсер етеді, содан кейін процесс бұзылып, мінез-құлықтың қолайсыз түрлері қалыптасады. Бейімделудің қолайсыз түрінің екі түрі бар: девиантты және патологиялық. Адаптивті мінез-құлықтың девиантты нысаны жеке адамның қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін әрекеттердің нысандары мен тәсілдерін біріктіреді, ол топ үшін жол берілмейтін әдіс арқылы жүзеге асырылады. Девиантты түрде бейімделу ерекшелігі мінез-құлықтың екі түрімен сипатталады: нонконформизмсіз және инновациялық. Девиантты мінез-құлықсыз үйлесімсіздік жиі топтық қақтығыстарды тудырады. Девиантты мінез-құлықтың инновациялық түрі проблемалық жағдайларды шешудің жаңа жолдарын жасауда көрініс табады. Адаптацияның патологиялық түрі патологиялық механизмдер мен мінез-құлық нысандары арқылы жүзеге асырылады, психотикалық және невротикалық синдромдардың пайда болуына әкеледі. Патологиялық нысандармен қатар, ауруды емдеу де бар. Дисциплина – бұл адам мен қоршаған орта арасындағы өзара әрекеттестікті бұзу, бұл жеке адамдар мен жеке адам арасындағы қақтығыстармен бірге жүреді. Ол сондай-ақ қоршаған орта нормалары мен талаптарына сәйкес келмейтін мінез-құлық ретінде анықталады. Нашарлауды анықтау үшін белгілі бір критерийлерге қол жеткізуге болады: адам кәсіптік қызметтің бұзылуына,қатынастардағы проблемалар, норма шегінен асып түсетін эмоциялық реакциялар (депрессия, агрессия, алаңдаушылық, оқшаулау, құпиялылық және басқалар). Адамның ұзақтығына сәйкес келмеуі: уақытша, тұрақтылықты бұзу және жалпы тұрақтылық. Уақытша бейтараптандыру адам өзіне міндетті түрде бейімделуі керек (мектепке қабылдау, жаңа лауазымға тұру, балалардың туылуы, режимдегі күтпеген және жағымсыз өзгерістер және т.б.) үшін жаңа жағдайды енгізген кезде орын алады. Тұрақты жағдайлық форманы дұрыс шешпеу проблемалық жағдайды (жұмыс кезінде, отбасылық қатынастарда) шешу кезінде ерекше жағдайларда бейімделудің барабар жолдарын табу мүмкін болмаған жағдайда туындайды. Егер адам ауыр, травматикалық жағдайды бастан кешірсе, жеке басын кемсіту мүмкін; стресс жағдайында; төтенше жағдайды, травматикалық, ол тікелей қатысқан немесе оның куәгері болған, мұндай жағдайлар өлімге, оның ықтималды ықтималдығына немесе өмірге нақты қатерге байланысты; өздерінің немесе басқа адамдардың қайғы-қасіретін сезініп, қорқыныш, қорқыныш немесе қасіретін сезінеді.Жиі мұндай жағдайлар кейінгі травматикалық стресстік бұзылулармен байланысты. Сондай-ақ, жеке тұлғаның кемшіліктері оның жаңа әлеуметтік ортаға сәтсіз қосылуына немесе жеке және тұлғааралық қарым-қатынастарда туындаған мәселелердің салдарынан орын алады. Маскүнемдеу жағдайы адамның мінез-құлқындағы бұзылыстармен бірге жүреді, бұл көбінесе жақсы себептер мен ашық себептері жоқ қақтығыстарға әкеп соғады. Адам өз міндеттерін орындаудан бас тартады, жұмыс кезінде оның басшыларының бұйрықтары туралы бұрынғыдай ешқашан туындаған нәрселер туралы жеткіліксіз реакцияларды көрсетеді. Ол өзгелерге наразылықтарын белсенді түрде білдіріп, оларға қарсы әрекет ету үшін бар күшімен әрекет етеді. Бұрын адам әрдайым әлеуметтік құндылықтарды және қолайлы нормаларды басшылыққа алды, соның арқасында адамдардың әлеуметтік мінез-құлқы реттелді. Девиантты емес ненормативтік емес мінез-құлық қоғамдағы адамның немесе топтың ұйымшылдықтың нысаны болып табылады, бұл қоғамның үміттері мен моральдық-құқықтық талаптарының сәйкес келмейтіндігін көрсетеді. Кәдімгі, нормативтік күйден шыққан мұндай жағдай оның өзгеруіне, қызмет жағдайына және комиссияға байланыстыәрекет. Бұл әрекет акт деп аталады. Мұндай әрекет бейімделу процесінде маңызды рөл атқарады. Оның көмегімен, адам, қоршаған ортаны зерттеуге өзіңіз тексеру, олардың мүмкіндіктерін тексеру, ресурстар, олардың сапасын анықтау үшін, жеке тұлғаның жағымды және жағымсыз аспектілері, ерекшеліктері, ниеттер, мақсаттарға жету құралдарын таңдау мүмкіндігі болып табылады. Девиантты мінез-құлық көбінесе жасөспірімдерде қалыптасады. Тек осы кезеңде, адам өте сезімтал, ол дереу қоршаған орта мен әлеуметтік ортаға, және жалпы оның бейімдеу әсер адамдарға, өздерінің дүниеге көзқарасын қалыптастырады. жасөспірім жеке ол өзін ұстай жолын таңдауға құқылы, және жиі ол интрузивті қарайды және оларды қарсы тырысады қоғам ережелер мен заңдар арқылы белгіленеді сезінеді. теріс ауытқу, дөрекі және құж мінез-жатып сияқты көріністерін байқалды, жалқаулық, агрессия болып, нашақорлық жиі, сыныптар өтіп, ішімдік, есірткі және есірткі теріс темекіні төбелес шығарып. Сондай-ақ оң ауытқу бар, ол адамның эксперимент жасауға, бір нәрсені зерттеуге, олардың мүмкіндіктерін ашуға деген ниетімен айқындалады.Бұл көбінесе шығармашылық белсенділікте, өнер туындысын жасауда және өз идеяларын жүзеге асыруға деген ықыласта көрінеді. Оңай бейімделу адамның әлеуметтік ортаға бейімделуіне қолайлы. жүктеу/скачать 249,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|