Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013
жүктеу/скачать 17,71 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ж еміс көіиет т ігінің щ р ы л ы м ы
Сапалы жеміс көшеттерін өсіру жөне шаруашылықтың қалыпты ырғаңпен жүмыс істеуі үшін көш еттіктің мы надай бөлімшелері болуы тиіс: ңалыптастыру бөлімшесі, тел іту ш іл ер д і көбейту бөлім ш есі, ан ал ы ң -со р тты қ бақ, аналы ң-түңы м ды ң баң, үласты ру ш еберханасы, көш еттерді көміп сақтайты н учаске, егу материалы н әбден өсіруге арналған учаске, каран ти н д і зиянкес- тер таралған аймаңта залалсыздандыру үш ін қаж етті фумигациялың камера. 1-үлгі. Жеміс көшеттігіиің қцрылымы 42 Қалыптастыру бөлімшесі көш еттіктің негізгі бөлімі болып табы лады . Оның эр гектары нан орта есеппен 25 мыңдай екіж ы лды ң стандартты көшет пен біржылдың 40-50 мың көшет алынады. Қалыптастыру бөлімшесінің құрамына 2-3 негізгі танап кіреді, оларда 2-3 жыл бойы жеміс даңылдарының көшеттері өсіріледі. Т ел іту ш іл ер д і көбейту бөлім ш есі екпе көш еттер өсірілетін учаскеден, клонды телітуш ілердің аналы ң ағаштарынан, анальщ қалемш елік учаскеден тұрады. Екпе көшеттер өсірілетін учаскеге түңымдарды не- месе дөнектерді егіп, бір ж ы л бойы өсіреді, онан кейін оларды қалы птасты ру бөлімшесінің бірінші танабына отырғызады және сонда үластыру жүмысы жүргізіледі. Клонды телітушілердің аналық ағаштарының сүлама бүтаңтарынан клонды телітушілерді көбейтеді. Олардан аласа бойлы, ж арты лай аласа бойлы жөне орта бойлы жеміс ағаш тары өсіріледі. А налық ағаштар 15-20 жыл пайдаланы лады . А налың-қалемш елік учаскеде көпжылдың ағаштар ө с ір іл е д і. Ол а ғ а ш т а р д а н к л о н д ы т е л іт у ш іл е р д ің ж асы л ж әне ағаш тан ған қалем ш елері алы нады . Ол қалем ш елерді көктем елерде немесе ж ы л ы ж ай л ар д а отырғызып тамырландырады. Бүл учаске 10-15 жыл пай- даланылады. А н ал ы қ -тү қ ы м д ы қ б ақ та өсірілетін көп ж ы л д ы ң ағаштардан түқымдар немесе дәнектер алынады, олар түқым дық телітушілер өсіру үшін қо лданылады. 1 тонна жемістен (мысалы Н едзвецкий алмасын алсаң) 4-5 кг түңым алуға болатынын ескеру керек. Егер өр ағаштан 20 кг жеміс ж иналады десек, әрбір гектар егіс бөлімінде 1000-1200 аналық-түңымдың ағаш керек. Аналық-сорттың баңта анальщ ағаштар таза сортты эли та көшеттерінен өсіріледі. Аналық ағаштардан үластыру үшін ңажет қалемшелер алынады. Әрбір гектарда 40-45 мың телітуш іні көзсабаңтау өдісімен үластырғанда 6-8 мыңдай ңалемше керек. Мүнша ңалемшені 1,5-2 гектар аналық бақтан алуға болады. Өйткені бір жеміс ағашының өзінен өр уаңытта 15-20 қалемшеден кесіп дайындауға болады. Аналық ағаштарды 8-10 ж ы л өсіреді. 43 Үластыру шеберханасында тынығу кезеңінде күзден бастап көктемге дейін үластыру жүмыстары жүргізіледі, мысалы, алманың, алмүрттың, ж аңғаңты ң түңымдық ж әне клонды телітуш ілерінің көбейтілетін сорттары үшін, ал алхоры, тәтті пше, шие үшін сирек қолданылады. Үластыру шеберханасында қалемшелерді сүрыптайтын, қолмен және машинамен үластыру ж үргізілетін жүмыс залдары, түқымдар мен дөнектерді ж уатын (стратифи кация) камералар және басңа ңосалқы ж айлар болады. Ж ы л ы ж а й л а р мен кө ктем елер д е клон ды теліту- шілердің жасыл қалемшелерін тамырландырады және олардан ал х о р ы н ы ң , ш аб д ал ы н ы ц , ш и ен ің , ж и д ек даңылдарының өз тамырлары бар көшеттерін өсіреді. Температурасы реттеліп отырылатын мүздатңыштарда тел ін у ш і ж өне тел іту ш і м атер и ал д ар ы н саң тай д ы , түқымдар мен дәнектерді стратификация жасайды. К өіиет т ікт егі ауы спа лы егіс Көп жылдың төжірибе бір учаскеге қайта-қайта көшет өсіру топы рақ қоры наш арлап, оның ңүры лы м ы ны ң жойылуына, тамыр рагы, зауза ңоңыздар, т.б. ерекше аурулармен жөне зиянкестермен заңы м дануы на өкеп соқтыратынын көрсетті. Осының бөрі өсімдіктің өсуін әлсіретеді, көшеттердің сапасын күрт төмендетеді, стан- дартты отырғызу материалдарының шығымын кемітеді. Осы жағдайлардан аулақ болып, ж ы л сайын аса сапа- лы көшет алып отыру үш ін көш еттіктерде белгілі бір ж иы нты қты және дақылдарды алмастырып отыратын, тыңайтқыш енгізу және топыраң өңдеу жүйесі бар ауы спалы егіс енгізіледі. К ө ш е т т ік т е р д ің а у ы с п а л ы е гіс ж ү й е с і н е г із г і даңылдарға бай болатындай етіп жасалады. Суармалы жер- лерде бүл өте ңажет. Сондай-аң, жеміс дақы лы бүрынғы орнына араға кемінде 1-2 ж ы л (телітуш ілерді көбейту бөлімшесі), қалыптастыру бөлімшесіне 3-5 ж ы л салмай оты рғы зы лм ауы ти іс. С уармалы егістіктер д е ж ем іс дақы лдары н ы ң тацдаулы алғы д ақы л ы көп ж ы лды ң шөптер болып табылады. 44 Алматы, Ж амбыл және Оңтүстік Қазақстан облыста- рында көш еттіктер үш ін ауыспалы егістің төмендегідей үлгісі үсынылады. Телітушілерді көбейту бөлімшесі: 1. Ж оңыш ңаны бүркемелеп немесе таза егу; 2. Ж оңыш ңа; 3. Ж оңыш қа; 4. Отамал ы даңы л д ар -I- ш екіл д еуіктілер түқым дарын күзде егу; 5. Екпе көшеттер; 6. Отамалы дақылдар + шекілдеуіктілер түқымдарын күзде егу; 7. Екпе көшеттер. Қалыптастыру бөлімшесі: 1. Ж оңыш ңаны бүркемелеп немесе таза егу; 2. Ж оңыш ңа; 3. Ж оңыш ңа; 4. Отамалы жөне көкөніс дақылдары; 5. Қалыптастыру бөлімшесінің бірінші танабы; 6. Қалыптастыру бөлімшесінің екінш і танабы; 7. Қалыптастыру бөлімшесінің үш інш і танабы. Б а қ ы л а у с ү р ақ та р ы 1. Жеміс көшеттігінің маңызы жөне жеміс көшеттерінің сапалық көрсеткіштері. 2. Ж еміс көш еттігінің қүрамдас бөліктері жөне олардың атқаратын ңызметі. 3. Жеміс көшеттігі үшін орын тандау жөне оның аумағын үйымдастыру. 4. Жеміс көшеттігіндегі ауыспалы егіс. 45 |