Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013

алынатын тілше тікбұрышты  пішінді,  үзындығы  2-3  см, 
ені 7-8 мм болуы тиіе. 
; 
у
Л
Ж а н а м а л а п   ц л а с т ы р у   эдісі
  т е л іт у ш ін ің   ңабы ғы  
наш ар  аж ы р ау ы н ан   ңабы қ  асты н а  ү ласты р у   ң и ы н ға 
соңқанда пайдаланылады. Б үл өдіс өте қарапайы м. Әуелі 
телітуш ін ің   түбіндегі  ж ы л ты р   тегіс  түстан  сүрегімен 
ңоса  қаб ы ғы н ан   тіл ш е  к есіл ед і.  Ол  ү ш ін   п ы ш аң п ен  
екі тілінеді.  Б ірінш і тіл ік сүрекке 2-3 мм енгізіледі де, 
ө сім д ік к е  кесе-кө л д ен ең   ң о й ы л ған   п ы ш а қ п ен   оны ң 
тік  осіне  45°  ж асалы п  кесіледі.  Содан  соң  осы  тіліктен 
ж оғары   оны ң  төм енгі  бөлігін  сы на  төрізді  тереңдете 
отырып  қисы ң  т іл ік   тілінеді.  Ол  т іл ік   бірінш і  т іл ік т і 
ңиып өткенше ж үргізіледі. Телінуш і қалемш есінен дөл 
осындай бүрш ікті сына кесіліп алы нады  да, телітуш іден 
кесіп алынып тасталған тілш енің орнына қондырылады. 
Бүл  ж ағдайда бірінш і тіл ік тің  бүрш ік  астында болуын 
қад ағалау кер ек . Б үл ай үласты ру табысты болу үш ін екі 
тілш е де көлемі ж ағы нан бірдей болу керек. Ал телітуш і 
мен  тел ін у ш ін ің   кам б и ал д ы   қаб аты   кем   дегенде  бір 
ж ағы н ан   ты ғы з  орналасуы   тиіс.  Ү ласты ры лған  орын 
тығыздап таңы луы  ңаж ет.  Қ азіргі кезде көш еттіктерде 
н е г із г і  т а ң у   м а т е р и а л д а р ы   р е т ін д е   п о л и э т и л е н д і, 
п о л и х л о р в и н и л д і  ж ә н е   п о л и а м и д т і  с и н т е т и к а л ы ң  
п л е н к а л а р   қ о л д ан ы л ад ы .  С и н тети к ал ы ң   п л е н к а л а р
-   өте  м ы қты ,  серпім ді,  ж ең іл   созы латы н,  ауа  мен  су 
өткізбейтін  м атери ал.  О ларды  қо л д ан ған д а  бүтаңтар 
ты ғы з  салы ны п,  біріне-бірі  дәл  басты ры лады .  Соның 
нәтижесінде  айналасы   каллю с  ңүрауға жөне  бір-біріне 
бірігін  кетуге  қолайлы   болады.  Ж ан ам алап   үласты ру 
еңбек өнімділігін арттырады.  Үласты ры лған соң шама- 
мен екі аптадан кейін үластырылған бүршіктердің бірігіп 
ө ск ен д ігі,  яғн и   тір і-ө л ісі  тек сер іл ед і.  Б ү р ш ік т е р д ің  
өнгендігін былай тексеруге болады: саусаңпен ж апы раң 
сағағын сәл басңанда сағаң түсіп қалм аса,  онда бүрш ік 
ж ансы з деп табылады.
Қ алы птасты ру бөлімш есінің 
екінші  танабында
  бір- 
ж ы  л д ың көш еттер өсірілед і .
Ерте көктемде сөл жүру басталғанға дейін телітушілер ді 
ү л асты р ы л ған   бүрш іктен   ж о ғар ы   кеседі.  Т елітуш ін і
72

кесудің екі түрлі әдісі ңолданылады: тиек қалдырып және 
тнексіз.  Тиек  қалды ры п  кесу әдісі  ж ел  қатты   түратын 
айм ақта  қолданы лады .  Ү ласты ры лған  бүрш іктен  10- 
15  см  ж оғары   телітуш і  кесіледі.  Қ алды ры лған  тиекке 
үласты ры лған   бүрш іктен   ш ы ң қ ан   ж ас  өркен  байла- 
нады.  Тиек  өркеннің  тік  өсуін  жөне  желден  сынбауын 
қам там асы з  етеді.  Тиек  қалды рм ай  кесу  әдісі  кезінде 
үл асты р ы л ған   б үрш іктен   1-2  мм  ж оғары   бүрш іктен
қиғаш   30-40°  бүрыш   ж асай  отырып  кесіледі.  Бүл  әдіс 
Қ а з а қ с т а н н ы ң   о ң т ү с т іг і  мен  о ң т ү с т ік   ш ы ғы сы н д а
ңолданы лады .
Ү л а с т ы р ы л ға н   б ү р ш ік т е н   ш ы қ ң а н   ө р к е н д е р д ің  
б и ік тігі  20-25  см-ге  ж еткен де  топ ы рақп ен   көм іледі. 
Бүл  желден сынбау үш ін  ж асалады .  Егер қаж ет болса, 
ү й ін д ін ің   б и ік т ігі  20-25  см-ге  ж еткен де  топы рақпен 
к ө м у д і  қ а й т а л а й д ы .  Ж а м б ы л   о б л ы с ы н ы ң   ж е м іс  
дақы лдары н өсіретін ш аруаш ы лы ғы нда желден қорғау 
ү ш ін   ө р к ен д ер д ің   тө р тін ш і  ж а п ы р а ғы н ы ң   асты н ан  
ерте  ш ы рпу  әдісін  қолданады .  Ш ырпу  өркеннің  өсуін 
уакытш а тоқтатады. Бүтаңтың төменгі бөлігі бүл уаңытта 
сүректеніп, телітуш імен мыңты кіріге өседі. Соған орай 
өркен дердің ж ел өсерінен сыну қаупі едәуір сейіледі.
Phfitrmi танапта жүргізілетін тағы бір жауапты жүмыс —
 
балақ шыбыңтарды ж үйелі түрде жойып отыру.  Әсіресе 
алғаш қы ш ыңңандарын жоюға кеш ікпеу керек. Әйтпесе 
ондай  б ал ақ  пхыбықтар  үл асты р ы л ған   бүрш іктердің  
ж андануы н  теж ейді.  Әдетте  бүл  ж үмы с  бір  ж азда  2-3 
рет,  өскіндер  қатай м ай ,  қолмен  ж үлы нуы   оңай  кезде 
атқарылады. Сидам маңында жетіліп келе жатңан бүйір
бүтаңтары  да,  яғни  40  см-ге дейін  биіктіктегі  өскіндер 
қ о л м ен   ж ү л ы н ы п   т а с т а л ы н а д ы .  40  см -ден  ж о ғар ы  
орналасқан бүтақтар бөрікбас қүрау үшін қалдырылады.
А лматы  облысы  ж ағдайы нда  екінш і  танапты ң  өсім- 
діктері  4  рет:  мамыр,  маусым,  ш ілде  айлары нда  жөне 
соңғы  рет  там ы зд ы ң   10-15  ж ү л д ы зы н д а  суары лады . 
Қ атарлардағы  арамш өптер қолмен тазарты лады .
С үйекті  дақы лдарды ң   бүтақ  ш ы ғару,  бүрш ікті  тез 
ж а р у   қ а б іл е т і  зор.  Б ү л   е к ін ш і  т а н а п т а   б ір ж ы л д ы қ
73

к ө ш еттер д і  е с ір у   к е зін д е   б ер ік б ас  қ а л ы п т а с т ы р у  ға 
м ү м к ін д ік   б ер ед і-  Б ү й ір л ік   б ү т а қ т а н у д ы   д ү р ы стау  
ү ш ін   б ір ж ы л д ы к   ө е ім д ік т е р г е   ж а э г ы   ш ы р п у   ә д іс і 
қо лданы лады . Снрек кабатты бөрікбас тшхі бойынша 4*5 
к а я к а  бүтақ қалдыру үш ін осы ж еткіл ікті.
Ш е к іл д е у ік тіл е р   т ү қ ы м ы н а   ж а т а т ы н   б ір ж ы л д ы қ  
кеаш ттердід бөрікбасын  ңалы птасты ру  сирек  жасалы-
нады. 
;  . 
%
 
_v.\
К а л ы п т а е т ы р у   6«л і м шес t ыі н 
ц ш ін ш і  т а н а б ы н
да
  ш е к іл д е у ік т іл е р д ің   б ір ж ы л д ы қ   к ө ш е т т е р ін ің  
бөрікбасгары қальштаетыры лады . Ол үш ів ерте көктеааде 
бүрш хктер  ж а р ы л г а а г а   дей ін   б ір ж ы л д ы қ   к ө ш еттер  
қы ркы лады . Кырңы- іатын бніктік сидаэаның би іктіп  мен
калы птасты ру  ж үДесіае  караи  аи ы қтадады .  М ысалы,
Сидам б ш х т іһ   60-80 см (бүл б кік всетім  геліту ш ілердің 
б в р и к т а д ), ал ш ы о т а с т р у  жүйесі қатвраы  болса» бір- 
ж ыддык кошег 90- 100 см бмистікте қы ркы лы п, қатареыэ 
к а д ы и т а е т ы р у   ж ү й е г ін д е   к ы р қ ы л г а н   б ір ж ы л д ы қ  
■ м и т г ін  биіктігі  тівті  үш  қ а ң қ а   бүтақ  ш ы гаргявны н 
ә
-
іім
  ).»*  120  150 css болуы  тиіс. Орташа ж а т  аласа өеетіи 
ш і т у ш і м р  төмеи қы ркы лады , өІИгкеш одардыщ сидам- 
дары «ласа болады.

жүктеу/скачать 17,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: