Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013
жүктеу/скачать 17,71 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІО ч -у р п .
Б і р ж ы л д ы қ к т и е т т і ң б&рікбасын қалыпггшстыру. Қ м р қ ы А м н ж г р д ін I н ц к п и е с і н е д е й і н і і бцриа •>. тгрдгн бтрікбйстың бірінші қатарынФа орналасатын бцпшқтареа аиңи.іатын вркендгр пайда болоды. Ж ш ирш бцршік боАлшац орталық ж г т г к ш і д і ң г е к , I нцкт+Ннгн ттмен орналасқан бцртШт<грдеп нр*енд*р паида far шетмён ягцлыт тастйй&ы* t me lyf йгак нЛақтцу і приы 74 Бірж ы лды қ көш еттердің сидам аймағынан шыңңан бүйір бүтаңтары ны ң барлы ғы сақиналап қы рқы лы п , бөрікбас маңында өскендері қалы ңданған қалыптастыру жүйесі бойы нш а кесіледі. Әуелі қ аң ң а бүтаң ретінде ж а р а м с ы з б ү т а қ т а р ы а л ы н ы п т а с т а л а д ы н ем есе қысңартылып кесіледі. Қалған бүтаңтары, егер олар тым үзын болса, ңы сқарты лады . Оның үстіне бір қатардагы бүтақтардың басы бір деңгейде болуы кер ек . Көш ет сидам ы ндағы барлы қ бүйір б ү тақтар мүм- кіндігінше ерте, олар ңатаймай түрғанд а ж ойы л ады . Сү- ректеніп кеткен бүтақтар діңге таңалып ңиы лад ы . Бүйір бүтақтары өсу кезеңінің басында алынып тасталған кө- шеттің сидамдары тегіс, еш ңандай ж араңатсы з болады. Б ір ж ы л д ы ң к ө ш е ттің ү ш ы н ан сан аған д а е к ін ш і, көбінесе үш інш і бүрш ігінен ж етілген бүтақтар әдетте сүйір бүрыш ж асап өседі. Өсу ңуаты бойынша олар жал- ғастыру бүтағымен бірдей, кейде тіпті асып кетеді. Ондай бүтақтар «бәсекелес» деген атауға ие болған. Бүлбүтақтар н егізгі қ а ң ң а б ү тақ ретін де п а й д а л а н у ға к ел м ей д і, себебі мүндай бүтаңтардан қ ал ы п тасқ ан бөрікбас тез ңалыңдайды, конструкциялың түрғьвда мықты болмайды, оның үстіне сүйір бүрыпшен өскен бүтаңтар діңге дүрыс кіріге алмайды да, оңай сынады. Осындай жағдайдан аулақ болу үшін бәсеке бүтаңтар шырпылып отырылады немесе олар ңалыптасып келе жатңанда-ақ алып тасталынады. Б ү тақ тар д ы ң ү зы н д ы ғы 15-25 см-ге ж етк ен кезде көшеттің бөрікбасын қалы птасты руға кірісу кер ек . Бөрікбастың ең қарапайы м ы — алғаш қы бүрш іктен бас а л а т ы н 5 қ а ң қ а б ү т а қ т а н тү р а ты н бес б ү тақ ты ңатарлы бөрікбас. Б үрш ік аралы ғы қы сқа сорттарда бүл бүтақтарды әрбір бір бүрш іктен соң қалды рған дүрыс. Алайда таңдап алы нған ңаңқалы бүтақтарды ң бірінің үстіне бірінің келмеуін жөне өсу қуаты бойынша бірінен б ір ін ің а р т ы қ болм ауы н қ а д а ғ а л а у к е р е к . Ж ы л д ам өсетін, өсіресе бөрікбастың үстіңгі ж ағы на орналасқан бүтаңтарды ш ы рпы п отырған жөн. Сирек қатарлы , қүрама қатарсы з жөне қалаң бөрік- бастар ң ал ы п тасты р у к ү р д ел і ж ү м ы с. А л ғаш қ ы екі 75 жағдайда көшеттікте үш немесе төрт бүтақтан тек бірінші ңатар ғана ж асалады , ал қатарсы з қалы птасты рганда көш еттікте үш қ аң қ а бұтаңты көш еттер ш ы ғары лады . Қ атар ар ал ы ң тар д ы ң топ ы рағы н өңдеу ж өне арам шөптерді жою КВП-2,8 м аркалы культиватормен ж аса лады, оны Т-25К тракторына асады. Арамшөптерге қарсы гербицидтер де қолданы л ады . К өктем де ж ән е ж а зд ы ң басы нда көш еттер азотты ты ңайтңы ш пен (30-40 к г /г а әсерлі зат есебімен) үстеп ңоректен д ірі л е д і. Щ Топырақ ы лгалды лы гы н 70-80% -дан кем емес дең- гейде саңтау ңажет. Көшеттер толық ж етілу үш ін ж азды ң екінш і ж арты сы нда азотты ты ңайтқы ш ты беруге ж әне суаруға болмайды. - j 2.7. Ж е м іс көш еттерін қ а з ы п ал у , сорттау, т а с ы м а л д а у ж ә н е с а қ т а у К өш еттіктің қалы птасты ру бөлімш есінің екінш і та- набынан бірж ы лды ң көш еттер, ал үш ін ш і танабы нан екіжылдық көшеттер алынады. Көшеттерді қазар алдында 2-3 рет апробация ж ү р гізіл е д і. Ө йткені көш еттердің 100% -ы сорттық тазалы ғы на кепілдік берілуі тиіс жөне сол үш ін заң алдында ж ауапты болады. А п р о б ац и я к ө ш еттер д ің ө р к е н д е р ін ің , ж ап ы р аң - тары ны ң жөне бүрш іктерінің морфологиялың белгілері бойынш а ж үргізіледі. А пробация бірінш і рет ж азды ң ортасы нда, одан кей ін там ы з ж өне ң ы р к ү й ек , ңазан айлары нда ж үргізіледі. Көшеттерді ңазу алдында жапыраңтарын қолмен алып тастайды немесе дефолиантта'р қолданады. Егер топыраң қүрғап қалса, ңазар алдында су ары лады . Көшеттер ВПН-2 қазу соңасымен (Т-74, ДТ-75 трак- торларына асылады) қазылады. Көшеттер Қазақстанның оңтүстігінде күзде қазан , қараш а айлары нда қазы лады . Соқамен ң азы лған соң, көш еттер қолм ен ж и н ал ад ы . Ж инап алған бой да көш еттер сортталады. 76 Көшеттер отырғызу сапасына қарай екі тауарлы сорт- қа бөлінеді: бірінш і жөне екінш і. Бірінш і сортқа сидам- дары түзу, аурулар ж әне зиянкестермен зақымдалмаған өсімдіктер ж атады . ШІІ 4-кесте Жеміс ағаштарының біршпп сортты отырғызу материалына қойылатын талаптар Дақыл Ж еш с шаруашылығьшьщ аимагы Солтүстік Солтүстік О ңтүспк Биік өсетін Алма Орташа өсетін Биік өсетін Клонды (беке) Алмүрт Шие* Тэггіпдс Алхоры . *Ж ем іс ш а р у а ш ы л ы ғы н ы ң о р т а л ы қ ж өне с о л тү стік аймақтарында екіжылдық көшеттер өсіріледі. • ** Ы лғалы мол жөне суармалы аудандардағы көшеттіктер. Е к іж ы л д ы қ к ө ш е т т е р д ің қ а ң қ а т а м ы р л а р ы н ы ң ү зы н д ы ғ ы 30 см ж ә н е одан ү з ы н , ал б ір ж ы л д ы қ көшеттерде 20*25 см болуы тиіс. Түңым ды қ төлітушілвргв үластырылган көш еттердің бүйір тамы рлары ны ң саны кем дегенде 5, ал клонды телітуш ілерге үластырылған көш еттерде 3*тен кем болмауы керек. Е кінш і сортты көшеттерді өткізбейді, ж етілмей қалған өсімдіктермен бірге қайта өсіруге жібереді. 77 К өш еттер сортталы п болғаннан к е й ін , ек іж ы л д ы қ көшеттер 10 данадан, бірж ы лды қ көш еттер 20-25 дана- дан бауланады . | О ң түстік Қ а за қ с т а н облы сы н ы ң к ө ш е ттік те р ін д е каметок ңүрты тараған . Сондықтан да барл ы қ көшеттер алдын ала залалсы зданды ры лады . Бауланған көшеттер арнайы ф ум игациялы ң кам ер ал ар ға салы нады . За- лалсы здан ды ру ү ш ін бромды м етил улы препараты қолданы лады , ол карантинді зиянкестердің 100% жо- йылуын қам там асы з етеді. Ж еміс көшеттерін. ө т кізу жэне т асы м алдау Техникальщ жағдайларға сай келетін жеміс көшеттері бақ өсіретін ш аруаш ы лы қтарға ж ене ж ек е адамдарға саты лады . К өш еттердің өрбір тобына сортты қ куөлік пен каран ти н дік сертиф икат беріледі. Қ азақстандағы көш еттіктер өсіретін ж еміс көш еттерінің негізгі бөлігі авто маши нал армен тасы лады . Осы кезде көш еттерді зақы мдаи алмас үш ін, атап айтқанда, бұтақтары н сын- ды ры п, д ің н ің ңабы ғы н сы ды ры п ж өне там ы рл ары н ңүрғатып алмау үш ін мынадай ережелерді сақтау керек. Т асы м алдау сапасы көш еттерді ж и н ау ты гы зды ғы мен оларды байлауға байланысты. М ашина ж ақтауы ны ң көшеттерді заңы мдап, оларды ң там ы рлары н қүрғаты п алмауы үш ін міндетті түрде ш ара қолдану ңаж ет. Сол маңсатпен м аш инаны ң ж ақтаулары іш кі ж ағы нан са- банмен немесе ңамыс бумасымен қапталады , ал еденіне (көш еттер алы сқа тасы латын болса) ы лғал сабанның бір қабаты төселеді. Сонда тамырлар кеуіп кетпейді. Барлы қ ж ағ дайда да көлікке тиер алдында көш еттің там ы рлары ы лғалданады . Өдетте көш еттер бумасы тігінен салы- нып, артқы ж ақтауга не кабинага сүйеледі. М ашинага артылған көш еттердің үстіне брезент ж абы лы п, ж іппен тартып байланады. Көш еттерді са қ т а у Қандай мерзімге сақталса да көшеттер ңүргап кетуден жөне үсуден ңорғалуы тиіс. Көшеттер арнайы бөлінген 78 |