Бақ отыргызатьін орын таңдау

ж өне  тө м ен гі  б ө л ік т е р ін ің   таб и ғи   ж а ғд а й л а р ы н ы ң
айырмаш ылы ғын ескеру керек.
Э кспозиция  дегенім із
  — б е т к е й д ің   ж а р ы ң   ж а ң ң а  
б ағы ты ,  я ғ н и   с о л т ү с т ік ,  о ң т ү с т ік ,  б аты с,  ш ы ғы с. 
Оңтүетік бағытындағы беткей (оңтүстік, оңтүстік-батыс, 
оңтүстік-ш ы ғы с)  ан ағүрлы м   ж ы л ы   ж ән е  анағүрлы м  
ңуаң.  Мүнда ағаш тар өсіп-даму кезеңін ерте бастайды, 
температура  ңы ста  ж өне  көктемде  күрт  ауы тңы ғанда 
жеміс-жидек  өсімдіктері  зардап шегеді.  Оларға әсіресе 
көктемгі суьщ , бүтақтардың ңыстыгүнгі ңурауы , к үннің 
күйдіруі  оңай  болмайды.  М үндай  беткейлерге  қар  аз 
түседі жөне түрақты  түспейді.
С олтүстік  ж өне  солтүстік  батыс  бағы ты ндағы   бет- 
кейлер салқы н, топыраңңа бай, ауа температурасы күрт 
өзгере қоймайды жөне ең маңыздысы қы сты гүні мүнда 
ңар  мол  ж и н ал ад ы ,  сондай-аң  ңар  ж ай   ериді,  еріген 
ңар  суы  топы рақ  пен  топы раң  астын  едәуір  дәрежеде 
ы лғалдайды . Суың ңаупі аз жөне бүтаңтар да қы ста үси 
қоймайды.  Солтүстік  бағытындағы  беткейлер  баң  пен 
ж идек  даңылдарын  өсіруге  оңтүстік  бағытындағы  бет­
кейлерге қарағанда ңолайлы болады.
Б е т к е й д і ң   т і к т і г і   у ч а с к е   е ң і с т і г і н і ң   к ө л б е у  
ж азы ңты ққа градусымен аныңталады. Беткей тік болған 
соң,  ол  қү р ғақ,  топырағы  аз  ж етілген,  ауа  температу­
расы  күрт  өзгеретін  болып  келеді.  Топырақңа  ңауіп  те 
көбейеді.
Б а қ   о ты р ғы зу   ү ш ін   6-7°  ш ам асы н дағы   беткейлер 
ж ақсы .  Оңтүстікте ж әне оңтүстік  ш ығыста анағүрлым
тік,  30-35°  беткейлер  пайдаланы лады .  Ал  12-15°  ж әне 
одан  да  астам   б еткей л ер ге  б асп ал д аң тар   ж асал ад ы . 
Б е т к е й л е р д ің   ү с т ің г і  б ө л ік тер і  төм ен гі  б ө л ік тер ін е 
ңарағанда қүрғаң. Үстіңгі бөліктерінің топырағы кедей, 
қар аз түседі, біраң ауа дренаж ы тәуір. Беткейлердің бүл 
бөлігіне қү р ғақш ы л ы ққа төзімді,  ерте гүлдейтін жеміс 
дақы лдары н (өрік, шие) отырғызған ж ақсы .
Ж ергілікті жердің теңіз деңгейінен  жалпы биіктігі  -  
баң  оты рғы зы латы н  орынға  баға  бергенде  зор  маңызы 
бар мөселе.  Тауға қарай көтерілген сайын ауаның орта-
89

ш а ж ы лды ң  температурасы  төмен,  ж ауы н  көп,  ауа ыл- 
ғал ды лы ғы  ж оғары ке ле д і . Т ауға өрбір 100 м көтеріл ген
сайын орташа жылдың температураның 0,5° төмендейтіні 
байқалады .  Ж азд а  тауда  салқы н ,  қы ста  ж ы л ы .  Теңіз 
деңгейінен белгілі бір биіктікте (Іле А латауы  1200-1600 
м, Ж оңғар Алатауы 1100-1400 м) суарусыз-аң баң өсіруге 
м үм кіндік береді. 
' 
I
К л и м а т  т иім ділігін багалау
Мүнда басты назар мынадай көрсеткіштерге аударыла- 
ды:  орташа тәуліктік температура ж әне оның ауытңуы, 
орташа және абсолютты аз температура,  көктемгі суық, 
жауын-шашын мөлшері және оларды 12 айға белу, ауаның 
салыстырмалы ылғалдылығы,  зиянды ж елдің күш і мен 
баіъіты. 
'
Топыраң тиімділігін бағалау топыраңтың қүнарлылың 
д әр еж есін   (гум ус  ң ү р а м ы н ,  т о п ы р а қ   ң ү р ы л ы м ы н ), 
о ты р ғы зы л а ты н   д а қ ы л   ү ш ін   ж а й ы л а т ы н   қ а б а т т ы ң  
тереңдігі сай келетінін не кел мейтінін, топыраңта орташа 
түздың бар-жоғын анықтау үш ін ңажет. Ж еміс ағаштары 
т о п ы р а қ   с о р т а ң д ы ғ ы н а   к ір п и я з   к е л е д і.  Т о п ы р а ң  
ерітіндісіндегі 0,4%  түз концентрациясы өсімдікке жай- 
сыз тиеді. Ал түз концентрациясы 1,2% болса, бақ жойыла- 
ды. Б ақ үш ін ауыр саздақты , тасты, ңүмдақ ж әне сортаң 
топырақ жарамайды. Ж еміс өсімдіктері қаратопы раңты , 
ңы зғы лт топыраңты, сүр топы рақты  жерде ж ақсы  өседі. 
Бүл кезде тамыр ж айы латы н ңабат ш екілдеуіктілер үш ін 
2-2,5  м,  сүйекті  ж ем істілер  үш ін  1,5-2  м,  ж идектілер 
үш ін 1-1,2 м болуы тиіс.
Түрлі жеміс даңыл ының топырақңа деген кірпияздығы 
түрліш е.  А лма  терең,  қалы п ты   ы лғалды   ж әне  ж ақсы  
тегіетел ген   т о п ы р а ң т а   ж а қ с ы   өседі.  А л м ү р т  болса, 
алмаға қарағанда топыраңты  көп талғайды ,  ы лғал  мен 
ж ы л у   ж етісп еу ш іл ігін е  ш ы дам сы з.  Ш ие  би ік  ж ерде 
ж а қ с ы   өседі,  то п ы р ақ   қ ү н а р л ы л ы ғы н   таң д ам ай д ы , 
қ ү р ғ а ң ш ы л ы қ қ а   т ө зім д і,  к а р б о н а т т ы   т о п ы р а қ т ы ң  
өзінде жеміс береді.  Алхоры алма мен шиеге Караганда
90

ж ы лу  да,  ы лғал  да  сүигіш ,  ол  ауаны ң  қүрғақты ғы нан 
зи ян   ш егед і,  ы л ға л д ы ,  қ ү н а р л ы ,  сазды   топ ы раң ты  
ү н атад ы .  Ө рік  ауы р  ж ән е  ты м   ы л ғал д ы   топ ы раң ты  
көтере алмайды.  Өрік үш ін ж ақсы  дренаждалған терең 
д е борпы л дақ топы рақты , анағүр л ым биік учаске бө лген 
жөн. Ж еміс ағаш тарының өсуіне өзен-көлдің, тағы басқа 
ірі  су  көзд ерін ің   ж ақ ы н д ы ғы   да  ңолайлы   өсер  етеді. 
Олар  ауаны ң  салы сты рмалы   ы лғалды лы ғы н  көтереді, 
температураны ң  ауы тңуы н  ж үм сартады ,  ағаш тарды ң 
қыстыгүнгі зақы мдануы н азайтады.
Қ азақстанны ң оңтүстігі мен оңтүстік шығысында бақ 
отырғызу үш ін таулы ж әне тау етегіндегі ж ерлер жаңсы 
орын болып табы лады .
Бүл  ж ерлерде  ж ем іс  дақы лдары нан  мол  да  сапалы 
өнім  алы нады .  А лм аты   ж әне  Ж ам бы л  облыстарында 
ж еміс  ш аруаш ы лы ғы   үш ін   аласа  таулы   айм аң  (теңіз 
деңгейінен 800-1200 м биіктік) анағүрлым қүнды болып 
табылады.  Мүндай жерлерде бақ үш ін  ж ақсы   учаске  -  
сары топыраңты, саздақты ңуатты ңосылыстар төселген, 
таулы қара топы рақты , солтүстік экспозициялы  ж азы ң 
беткей.
Оңтүстік Қазаңстан облысында таулы және тау етегін- 
дегі  айм ақтардан  басңа  ж еміс  дақы лдары н  өсіру үш ін 
қ о л ай л ы   ж ағд ай   облы сты ң  сүр  то п ы р ақты   оң түстік 
бөлігінің тегіс аудандарында ғана бар.
Баңңа орын бөлген кездегі ең ңаж етті талап -  сулан- 
дыру үйымдастыру үш ін түщ ы су көзінің ж ақы нды ғы .

жүктеу/скачать 17,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: