Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Даналар
 
күні
– 
арнайы
күні
, 
ұлы
ғұламалар
мерейтойларына
орай
өткізілетін
танымдық
, 
құндылықты
бағыт
беретіндей
қызықты
да
мазмұнды
шара
. 
Кесірлі
 
дөңгелек
 
стол
 
– 
алдын
ала
жинақталған
пікір
таласты
материалдар
негізінде
заманның
көкейкесті
проблемалары
жөніндегі
тəрбиеленушілердің
пікірін
біліп
, 
олар
бойынша
талдау
салуға
арналған
сөз
-
жарыс
. 
16.3. 
Тəрбие
 
формалары
 
мен
 
құрал
-
жабдықтарын
 
таңдау
 
Тəрбие
құралдары
мен
формаларын
таңдастыру
тəрбиеші
алдында
тұрған
күрделі
мəселе
. 
Тəрбиелік
іс
-
əрекеттің
тиімді
болуы
осы
мəселенің
дұрыс
шешіміне
тəуелді
. 
Тəрбие
жабдықтары
мен
формаларын
таңдап
, 
іріктеудегі
басты
мақсат
- 
олардың
білім
беру
, 
дамыту
жəне
тəрбиелеу
қызметтерінің
толық
іске
асуы
, 
оқушылардың
рухани
белсенділігіне
дем
беріп
, 
ой
-
толғаныс
əрекеттерін
ұштауы
, 
қоршаған
болмыс
заттарымен
өзбетінше
дербес
қарым
-
қатынас
жасауға
жəрдем
беруі
. 
Тəрбиелік
істердің
əрбір
жекеленген
жағдайларында
өзіндік
ерекшеліктерімен
, 
қызығулары
жəне
мүмкіндіктерімен
дараланған
əртүрлі
тəрбиеленушілер
қатысады
. 
Мұндай
жұмыстарға
араласқан
ересектердің
өздері
де
балалар
сияқты
қайталанбас
сыр
-
сипатқа
ие
. 
Бұдан
шығатын
тұжырым
–
тəрбиелік
жұмыстарда
жоғарыдан
берілетін
көрсетпе
–
нұсқауларға
таңылып
не
нақты
ұжыммен
байланысы
жоқ
сырттай
біреулердің
дайын
сценарийлерін
ойсыз
пайдалана
, 
іс
жүргізуге
болмайды
. 
Жұмыстар
жалықтыратындай
бір
текті
де
болмағаны
жөн
. 
Бұрыннан
бар
, 
тəжірибеде
сыналып
, 
тиімділігі
сенімді
тəрбиелік
жұмыс
формаларының
кейбір
идеалды
не
заттай
элементтерін
заман
ыңғайы
мен
тəрбиеленушілер
ерекшеліктеріне
сəйкестендіре
пайдаланған
ойға
қонымды
. 
Мүмкін
болғанша
, 
іс
-
шара
формаларының
тəрбиеші
мен
балалар
ұжымының
өзара
ықпалдастық
қатынастары
барысында
туындағаны
пайдалылау
. 
Себебі
, 
қалаулы
істің
орындалуы
да
қызықты
. 
Тəрбие
формаларын
іріктей
отырып
, 
дəл
мезеттегі
нақты
тəрбие
міндеттері
мен
тəрбиеленушілердің
араласуымен
орындалатын
іс
-
əрекет
түрлерін
; 
тəрбиелік
процестің
ұйымдасу
принциптерін
, 
балалардың
дайындығын
, 
олардың
қызығулары
мен
қажеттерін
; 
материалдық
қор
мен
сырттай
шарт
– 
жағдайларды
, 
педагогтар
жəне
ата
-
аналар
мүмкіндіктерін
ескеру
қажет
. 
Тəрбиенің
қай
формасы
болмасын
, 
ол
өзіне
сай
нақты
іс
-
əрекет
əдіс
, 
тəсіл
, 
жол
-
жобаларын
пайдалануды
қажет
етеді
жəне
бұлардың
бəрі
сол
əрекетке
қатысушылармен
бірлікте
іске
асқаны
жөн
. 

Сұрақтар
 
мен
 
тапсырмалар
 
1. 
Тəрбие
формасы
деген
не
? 
2. 
Тəрбие
құрал
-
жабдығы
түсінігіне
анықтама
беріңіз
. 
3. 
Қандай
тəрбие
құралдары
мен
формаларынан
хабарыңыз
бар
? 
4. 
Тəрбие
құралдары
мен
формаларын
таңдау
неге
байланысты
? 
5. 
Дəстүрлі
жəне
жаңа
тəрбие
жұмыстарын
атап
, 
оларға
сипаттама
беріңіз
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

17-
дəрісбаян
. 
Тəрбие
 
құралы
 – 
əлеуметтік
орта
 
 
 
Жоспары
1. 
Отбасы
– 
педагогикалық
қатынас
субъекті
2. 
Мектеп
ұжымы
3. 
Балалар
жəне
жасөспірімдер
бірлестіктері
17.1. 
Отбасы
 – 
педагогикалық
 
қатынас
 
субъекті
 
Отбасы
, 
мектеп
пен
мектепке
дейінгі
тəрбие
мекемелері
, 
балалар
жəне
жасөспірімдер
бірлестіктері
, 
көше
, 
бұқаралық
ақпарат
құралдары
– 
бұлардың
бəрі
де
тұлға
дамуындағы
қалыптастырушы
ықпал
жасайтын
ерекше
«
тəрбиешілер
» 
тобын
құрайды
. 
Отбасы
айтқанына
көндіріп
тəрбиелейді
; 
мектеп
оңтайлы
қылық
, 
дұрыс
көзқарас
қалыптастыруға
ұмтылады
; 
балалар
мен
жеткіншектер
ұйымдары
қарым
-
қатынас
жүйелеріне
ендіреді
; 
ал
көше
болса
, 
отбасы
, 
мектеп
, 
əрқилы
бірлестік
топтар
бере
алмағандардың
орнын
толтырады
. 
Бала
осы
аталған
ұйымдардың
өз
өмірінде
қайсысы
басым
болса
, 
сонысын
таңдайды
, 
соның
ықпал
тəуелділігінде
болады
. 
Осыдан
тəрбие
тұлғаға
ықпал
жасаушы
құрылымдардың
өзара
қатынастарымен
бірлікте
қарастырылады
. 
Бала
үшін
отбасы
– 
ең
алғашқы
да
аса
белсенді
тұлғалық
қалыптасу
көзі
. 
Осыдан
отбасында
қабылданған
көзқарастар
, 
салт
-
дəстүрлер
, 
ұстанымдар
, 
əрекет
-
қылық
үлгілері
тұлға
микроэлементіне
бастау
беріп
, 
оның
барша
өмірінің
негізгі
сипатын
қалайды
. 
Отбасы
белгілі
қызметтерді
атқарады
: 
- 
қайта
 
өндіру
 (
репродуктивті
)
–
ұрпақ
келтіру
(
тек
жалғастыру
тума
əрекеті
, 
перзентті
болу
, 
оларды
өсіру
жəне
тəрбиелеу
қажеттігі
); 
- 
шаруашылық
- 
экономикалық
,
(
ортақ
шаруашылық
жəне
қаржы
пайдалану
, 
еңбекке
жарамсыздарға
қамқорлық
жəне
оларды
материалды
қамсыздандыру
);
 
- 
тəрбиелеу
(
отбасы
, 
оның
əрбір
мүшесінің
тұлғалық
қалыптасуына
жағдайлар
жасау
; 
отбасы
ұжымының
өз
мүшелеріне
жеке
-
дара
ықпал
жасап
баруы
; 
өмірлік
тəжірибе
, 
инабаттылық
тəртіптері
мен
адамгершілік
құндылықтарға
баулу
);
 
- 
қарым
-
қатынас
 
құру
(
коммуникативті
– 
отбасы
ішіндегі
қатынас
түзу
, 
отбасының
басқа
адамдармен
, 
жанұялармен
, 
əлеуметтік
топтармен
байланысын
ұйымдастыру
);
 

- 
қайта
 
қалыпқа
 
келу
(
рекреативті
– 
бос
уақыттарындағы
демалыс
іс
-
əрекеттерін
ұйымдастыру
; 
отбасы
мүшелерінің
күш
-
қуатын
, 
денсаулығын
қайта
тіктеу
шараларын
қамтамасыз
ету
).
 
Отбасы
тəрбиелік
қызметтерінің
іске
асуы
оның
ұлттық
ерекшеліктеріне
, 
əлеуметтік
–
мəдени
салт
-
дəстүрлеріне
жəне
ол
енген
қауымдастыққа
тəн
талап
-
тəртіп
ұстанымдарына
байланысты
.
Тұлғаның
əлеуметтенуінде
жетекшілік
маңызға
ие
жалпыға
бірдей
жағдаяттар
болады
. 
Олар
: 
туған
күнінен
бастап
, 
балаға
болатын
үздіксіз
де
тұрақты
ықпал
; 
отбасыдағы
қарым
-
қатынастың
туысқандық
, 
сүйіспеншілік
, 
сенім
, 
өзара
жауапкершілік
сезімдеріне
негізделуі
; 
ұрпақтан
-
ұрпаққа
тəжірибе
өткізуге
бағытталған
əрқилы
деңгейдегі
отбасы
мүшелерінің
өзара
қарым
-
қатынасы
жəне
ықпалы
. 
Өз
балаларының
ерекшеліктерін
, 
қызығулары
мен
қажеттерін
ескеруде
ата
-
аналар
мүмкіндіктері
орасан
. 
Отбасылардың
өздеріне
тəн
ерекшеліктеріне
орай
топтасуы
төмендегідей
: 
Құрылымы
 
бойынша
(
мүшелер
саны
, 
жас
деңгейлері
): 
үш
 
əулетті
 
отбасылар
– 
ата
-
аналар
, 
балалар
, 
немерелер
; 
екі
 
əулетті
 
отбасы
- 
ата
-
аналар
жəне
балалар
; 
бір
 
балалы
; 
көп
 
балалы
(
үш
одан
да
көп
балалы
) 
отбасылар
;
 
толық
болмаған
, 
яғни
ата
-
анасының
біреуі
жоқ
; 
перзентсіз
 
жəне
т
.
б
. 
отбасылар
; 
отбасы
 
тұрмысы
 
жəне
 
даму
 
жағдайларына
байланысты
(
жарасымды
жəне
қисыны
кеткен
жанұялар
); 
отбасылық
тəрбие
стиліне
орай
(
əкімшіл
, 
адамгершілікті
, 
либералды
). 
Əкімшіл
(
авторитарлы
) 
отбасы
– 
бала
қарсылығын
не
күйзелісі
мен
селқостығын
туындататын
қаталдығы
шектен
тыс
талаптарымен
сипатталады
. 
Сырттай
бұл
дөрекі
қылық
пен
тұрпайы
, 
жалған
сөзден
, 
екіжүзділіктен
көрініп
, 
балада
қорқыныш
пен
қорғансыздық
сезімін
пайда
етеді
. 
Адамгершілікті
 
қатынас
 
түрі
(
стилі
) 
ата
-
аналардың
бала
тұлғасына
болған
сыйластық
, 
құрметімен
, 
оның
көзқарас
, 
ой
-
пікірлерін
қабылдауымен
, 
өзіндік
дербестігін
шектемейтіндігімен
еленеді
. 
Мұндай
отбасылар
балалар
датына
құлақ
түре
алады
, 
өз
шешімдерімен
баланы
тұсауламайды
, 
оның
шығармашыл
ынтасының
дамуына
көмектеседі
. 
Бұл
отбасы
жағдайында
бала
өзін
жайлы
сезінеді
, 
əрдайым
табысты
əрекет
қуанышына
бөленіп
, 
оны
ата
-
анасымен
бөліседі
, 
олардан
қорықпайды
, 
керісінше
, 
ішкі
нəзік
сырларын
ортаға
салып
, 
проблемаларымен
бөліседі
, 
кеңестерін
тыңдауға
асығады
, 
өз
қадір
мəртебесін
сезінеді
. 
Либералды
 
стильдік
 
қатынас
отбасы
баласының
не
істесе
де
бетін
қайтармауға
, 
оның
жауапкерсіздігі
мен
өзімшілдігіне
бастау
береді
. 
Балалар
ата
-
аналарының
əсіре
сүйіспеншілігін
«
қорғаныс
» 
етеді
немесе
олардың
түгелдей
елемеу
, 
немқұрайлылығына
тап
болады
. 
Бұл
баланы

екіжүзділікке
, 
менмендікке
, 
тəртіпсіздікке
, 
моральдық
жұтаңдыққа
душар
етеді
. 
Өз
перзентіне
шынайы
қамқорлық
пен
сүйіспеншілік
шуағын
арнаған
ата
-
ана
, 
негізінен
адамгершілікті
(
демократтық
) 
стильді
қолдана
отырып
, 
орынды
жерінде
əкімшіл
не
либералды
тəрбие
элементтерін
қолдануды
да
ұмытпайды
. 
Отбасында
тиімді
тəрбиелеудің
белгілі
ережелері
қалыптасқан
: 
- 
баланы
бар
қалпында
сүю
, 
құрметтеу
қажет
; 
- 
балаға
əсер
ететіні
құрғақ
сөз
емес
, 
оның
қалай
айтылғаны
, 
шын
көңілден
шыққандығы
мəнді
; 
- 
баламен
қатынас
оның
жас
ерекшелігіне
сəйкес
болуы
шарт
, 
сонда
ғана
үлкендер
мен
кішілер
арасындағы
дау
-
дамай
туындамайды
да
ең
қонымды
тəрбие
əдісін
таңдап
, 
қолдануға
болады
; 
- 
баланың
не
айтқысы
келетінін
түсініп
алған
жөн
, 
асығыс
қорытынды
жасаудан
сақтанған
дұрыс
; 
- 
жазаны
істеген
келеңсіз
əрекеті
үшін
қолдануға
үйренген
жөн
, 
баланы
намысына
тиіп
, 
қорламаңыз
(
ешуақытта
бала
жаман
емес
, 
оның
қылығы
жаман
); 
- 
бала
жөнінде
басқалар
(
мұғалімдер
, 
көршілер
) 
тарапынан
айтылған
сын
пікірлерден
қорытынды
жасаудан
бұрын
оның
өзімен
əңгімелесіп
, 
əрекетінің
себебін
анықтап
, 
кейін
шешім
қабылдаған
жөн
: 
жұрт
алдында
өз
беделіңді
жоғалтамын
деп
шошынудың
қажеті
шамалы
, 
өз
балаңның
сенімінен
айырылып
қалмаған
дұрыстау
; 
- 
балаға
үйрететініңді
алдымен
өзің
үйреніп
, 
біліп
ал
; 
- 
өз
балаңызға
қанша
рет
«
жоқ
» 
деп
, 
бетін
қайтаратыныңызға
мəн
беріп
көріңіз
, 
содан
қорытынды
шығарыңыз
. 
Бала
ата
-
анасына
түгелдей
тəуелді
; 
- 
бала
жасына
қарамай
, 
басыбайлы
қадағалауды
жек
көреді
. 
Ата
-
анасының
өз
өміріне
шын
ықыласпен
араласқанын
ғана
ұнатады
. 
Бала
табиғатынан
ата
-
анасын
сүйеді
; 
- 
баламен
өмір
, 
тұрмыс
жөнінде
жиі
сұхбаттасып
тұрған
жөн
, 
себебі
қателіктен
ешбір
адам
қашып
құтыла
алмайды
; 
- 
баланы
қиындықтар
құрсауында
жападан
жалғыз
қалдыруға
болмайды
. 
Отбасы
тəрбиесінде
қолданылатын
басты
əдістер
– 
бұл
өнеге
-
үлгі
, 
бірлікті
еңбек
, 
іс
-
əрекет
, 
əңгіме
-
сұхбат
, 
қолдап
-
қуаттау
, 
баланы
қорғау
. 
«
Мендей
бол
!», «
Мендей
істе
!» 
ұранымен
тəрбиелей
отырып
, 
ата
-
аналар
өз
өнегесімен
қалай
жасау
, 
еңбектену
қажеттігін
үйретіп
, 
сыйластық
- 
сүйіспеншілік
сезімін
білдіреді
. 
Отбасыда
ешкім
«
мен
енді
сені
тəрбиелемеймін
» - 
деп
айтпағаны
жөн
, 
себебі
төңіректегінің
бəрі
: - 
баланы
қалыптастыруда
өз
үлесін
қосып
барады
. 
Балаға
болған
қатынас
,
ата
-
аналар
арасындағы
байланыс
, 
басқа
адамдармен
араласу
, 

отбасы
ішіндегі
тұрмыс
процесі
, 
барша
отбасылық
істер
. 
Сондықтан
да
тəрбие
үшін
арнайы
шарт
, 
жағдайлар
жасаудың
тіпті
де
қажеті
жоқ
–
тек
қана
дұрыс
, 
инабатты
, 
адамгершілік
əдеп
сақтап
, 
өмір
сүруді
басты
ұстаным
етіп
алу
керек
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: