Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж

323

13.1-кесте. Валюта бағамының əртүрлі жүйесіндегі макроэко но-

микалық саясат

Тіркелген айырбас бағамы

Ақша-несие саясаты

Ынталандырушы

Тежеуші

Бюджет-салық саясаты

Ынталандырушы

Тежеуші

Макроэкономикалық көрсеткіштер

Y

e

Xn

Өзгермейді

Өзгермейді

Өседі

Төмендейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Құбылмалы айырбас бағамы

Ақша-несие саясаты

Ынталандырушы

Тежеуші

Бюджет-салық саясаты

Ынталандырушы

Тежеуші

Өседі

Төмендейді

Өзгермейді

Өзгермейді

Төмендейді

Өседі

Өседі

Төмендейді

Өседі

Төмендейді

Төмендейді

Өседі

Басты қорытындысының мəні мынада, яғни ашық экономи-

ка жағдайындағы макроэкономикалық саясаттың нəтижелері 

маңызды дəрежеде валюта бағамының режиміне тəуелді болып 

табылады. 

Бюджет-салық саясаты ұлттық табысқа тек тіркелген валюта 

бағамы кезінде ғана əсер ете алады. Бұл осы саясаттың салда-

ры пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне жəне капиталдың сыртқа 

ағылуына немесе ішке құйылуына алып келуімен түсіндірі-

леді. Төлем балансының пайда болған оң немесе теріс сальдосы 

валюталық интервенциялар арқылы ақша массасының ұлғаю ына 

алып келеді. Содан бюджет-салық саясатының тиімділігі арта 

түседі. Құбылмалы валюта бағамы кезінде төлем балансының 

нөлдік сальдосы валюта бағамының өзгерісінен бұзылады, ба-

ғамның өзгеруі экспорт пен импортқа əсер ете отырып, бюджет-

салық саясатын тұрақтандырады немесе оның тиімділігін жоққа 

шығарады.

Ақша-несие саясатының тиімділігі де сол валюта бағамына 

байланысты болады. Тіркелген валюта бағамы кезінде ОБ ақша 

массасын өзгерту бойынша дербес саясат жүргізу мүмкіндігінен 

324

айырылады. Айналымдағы ақша санын өзгертудегі кез кел-

ген талпыныстар пайыз мөлшерлемесінің деңгейін өзгерте бе-

реді. Ол капитал қозғалыстарын өзгертеді жəне төлем балансы 

тепе-теңдігінің бұзылуына алып келеді. Сыртқы тепе-тең 

дікті 

қал пына келтіру үшін, ОБ ақша массасының шамасын кері ба-

ғытта өзгертуге мəжбүрлі түрде шешім қабылдайды. Егер мем-

лекет тіркелген валюта бағамы тəртібінен бас тартса, онда ақ-

ша-несие саясаты ашық экономикадағы макрореттеудің тиімді 

құралына айнала алады. Оның тиімділігі былай түсіндіріледі, 

яғни ақша массасының ұлғаюы пайыз деңгейін төмендетеді. 

Ұлттық валютаның бағамы төмендеп, қосымша ынталандырушы 

тиімділік пайда болады.

Сонымен, мемлекеттің ашық экономикадағы макроэко номи-

калық саясатының тиімділігін арттырудағы мəселелерді шешу 

сол саясат құралдарының сəйкес үйлесімділіктерін қажет етеді.

Қандай да бір мемлекет валюта бағамының тəртібін таңдай 

отырып, бір уақытта ішкі макроэкономикалық реттеудің құрал-

дарын да анықтап алуы тиіс. Жəне керісінше, ішкі макроэкономи-

калық саясаттың басымды мақсаттарын (экономикалық өсу, ин-

фляциямен күрес, əлеуметтік көмек шараларын күшейту жəне т.б.)

анықтай отырып, қолданыстағы кез келген сыртқы макро 

эко-

номикалық саясаттың дəл осы мақсаттардың орындалуына ке-

пілдік бере алмайтынын да ескерген жөн. 

Қорытынды

1. Ашық экономика – əлем мемлекеттерінің бір-бірімен өзара та-

уарлар мен қызметтерді экспорттайтын жəне импорттайтын, əлемдік 

қаржы нарығында несиелік алып-сату қатынастарын жүзеге асыруға 

негізделген макроэкономиканың жүйелік қатынастары. Ашық экономи-

ка мынадай екі жағдайға негізделеді: 1) Елдер тауарлар мен қызметтерді 

экспорттайды жəне импорттайды. 2) елдер əлемдік қаржы нарығында 

несие алады жəне береді.

2. Ашық экономикада өндірілген өнімді төрт негізгі құрауыштар-

ға бөлуге болады: отандық тауарлар мен қызметтерді тұтыну; отандық 

тауарлар мен қызметтерге инвестициялық шығындар; отандық тауар- 

325

лар мен қызметтерді мемлекеттің сатып алуы; елдің ішінде өндірілген 

тауарлар мен қызметтер экспорты.

3. Ашық экономиканы кіші (шағын) жəне үлкен (ірі) деп бөледі. 

Кіші (шағын) ашық экономика – кішігірім елдің экономикасы, оның 

əлемдік нарығындағы үлесі аз ғана, ол əлемдік пайыз мөлшерлемесіне 

айтарлықтай əсер ете алмайды. Сондықтан пайыз мөлшерлемесі сырт-

тан берілген, экзогендік түрде қабылданады. Үлкен (ірі) ашық экономи-

ка – оның ауқымына байланысты пайыз мөлшерлемесі елдің ішіндегі 

экономикалық процестер əсерінен қалыптасады. Ірі елдің экономика-

сы (АҚШ, Жапония, Қытай, Германия). Бұл елдер əлемдік қор жинағы 

мен инвестицияның едəуір бөлігіне ие болғандықтан, əлемдік пайыз 

мөлшерлемесіне айтарлықтай əсер ете алады.

4. Ашық экономиканың негізгі белгілері: ЖҰӨ-дегі сыртқы сальдо 

квотасы; өндіріс көлеміндегі экспорт үлесі; тұтынудағы импорт үлесі; 

ішкі инвестицияға қатысты шетелдік инвестицияның үлесі.

5. Манделл-Флеминг үлгісі – тұрақты жəне құбылмалы айырбас 

бағамы жағдайларында жүргізілетін экономикалық саясат нəтижеле- 

рін бағалау мақсатында қолданылатын шағын ашық экономика үлгісі.  

Манделл-Флеминг үлгісі бойынша шағын ашық экономика əлемдік 

экономиканың тек аз ғана бөлігін құрайды, сондықтан оның дамуы 

үшін, барлық параметрлер əлемдік рыноктан, яғни сырттан беріледі. 

Ашық экономика үшін Манделл-Флеминг үлгісі ең алғаш рет ХХ 

ғасырдың 60-жылдарында қалыптасты жəне ІS-LМ үлгісінің жетіл-

дірілген нысаны болып табылады. Екі үлгі де қысқа мерзім кезеңін 

жəне бағаның тұрақтылығы мен өндіріс көлемінің (жиынтық табыстың) 

өзгеруін қарастырады. Олардың айырмашылықтары ІS-LМ жабық эко-

номиканы, Манделл-Флеминг ашық шағын экономиканы қарастырады.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: