Мемлекеттің сыртқы сауда саясаты

347

Сыртқы сауда саясаты тарифтік немесе тарифтік емес құ-

ралдар арқылы жүзеге асады. Сыртқы сауданы шектеудің кең 

тараған əдісі болып тарифтер немесе кедендік баж салығы табы-

лады. 

Тарифтік шектеулер (кеден бажы) – бұл қандай да бір 

елдің шекарасынан өтетін тауарлардан, мүліктерден жəне құн-

дылықтардан алынатын мемлекеттің ақшалай табыстары (са-

лықтар). Баж салықтары импорт пен экспортқа бірдей салы-

натындықтан, олар импорттық тариф жəне экспорттық тариф 

болып бөлінеді. 

Импорттық тариф – отандық тауар өндірушілерді шетел 

бəсекесінен қорғау мақсатында импорттық тауарларға салына-

тын салықтың бір түрі. Кеден салығы шетел тауарларына салы-

нады, нəтижесінде тауарлар қымбаттайды, сұраныс азаяды. Ке-

ден салықтары фискалдық қызмет атқарады, яғни ол мемлекет 

бюджетін толықтырудың негізгі көзі болып табылады. 

Алайда импорттық тарифтер отандық тұтынушыларға бір-

шама зиян əкеледі, өйткені тарифтерді енгізу импорттық та-

уарларды қымбаттатады, нəтижесінде отандық сатып алушылар 

қосымша салық төлейді. Яғни, импорттық тарифті енгізудің сал-

дары: мемлекет пен фирмалар ұтады жəне тұтынушылар зиян 

14.4-сурет.  Импорттық тарифті енгізудің салдары

348

шегеді. Импорттық тарифтің ұлттық экономикаға осындай əсерін 

14.4-суретімен түсіндіруге болады.

Суреттен байқағанымыздай, импорттық тауарға тарифтің 

енгізілуі, сол тауардың бағасын P

w

-дан P

e

-ге көтереді, нəтижесінде 

тауарға деген ішкі сұраныс Q

d

-дан Q

d

*-ға дейін қысқарады, ал 

ішкі ұсыныс Q

s

-дан Q

s

*-ға дейін артады. Бұл жерде импорттың 

жалпы көлемі Q

d

* - Q

s

* айырмасына қысқарады.

Ұлттық тұтынушылар импорттық тарифті енгізудің салда-

рынан a+b+c+d фигураларының ауданына тең таза зиян шегеді, 

сəйкесінше, олардың ұтымы азаяды. Ұлттық өндірушілердің 

қо сымша таза ұтымы а фигурасының ауданына тең болады. Ал 

мем лекет болса, оның ұтысы с фигурасының ауданын құрайды. 

Осыған орай, ұлттық экономиканың таза жиынтық жоғалтулары 

b+d фигураларының ауданына тең болады, мұнда b – тауар 

өндіру көлемінің тиімді деңгейінен қысқаруы салдарынан болған 

өндірістік зияндар; d – тауарға бағаның өсуінен жəне импорттық 

тарифті енгізуге байланысты тұтынудың қысқаруынан болған 

тұтынушылық зияндар.

Сыртқы сауданы реттеудің тарифтік екінші бір құралы, яғни  

импорттық тарифтің «айнадағы» көрінісі іспеттес – ол экспорттық 

тариф.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: