Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53

310
солтүстік бағытын өзгертпестен қажетті бағыттың бұрышын 
(азимутын) лимбаның шкаласынан тез тауып алуға болады. 
Тұсбағдардың қақпағының ішінде бірден қажетті нүктенің 
бұрышын анықтап, магнитті бағдардың бағытын реттеп отыруға 
мүмкіндік беретін металл айна (
а
) болады.
Турист-2 тұсбағдары да осы негізде құралған. Бұл тұсбағдарда 
жұмыс істеу барысында күшті электромагниттік алаңдар немесе 
жақын орналасқан металл заттардың магнитті бағдардың бағы -
тын ауытқытатынын ескеруді қажет етеді. Сондықтан тұсбағдар-
мен жұмыс істегенде бағыттың ауытқуын болдырмас үшін ме-
талл заттармен электр желірінен тұсбағдар 50 м қашықтықта 
орналуы тиіс.
Көкжиектің бағыттарын тұсбағдардың көмігімен анықтау 
өлшеу жұмыстарын жүргізуді тұсбағдарды көлденең түзу 
жағдайда нысаналағыш құралдың тетігін 0º-ке келгенше 
бұрайды. Содан кейін жағдайды өзгертпестен алыста орналасқан 
нүктеге нысаналағыш құралдың тетігін бағыттап, оның азимутын 
анықтайды да, тілдің солтүстік бағыты 0º келгенше бұрайды, со-
дан кейін жағдайды өзгертпестен нысанға нысаналағыш тетікті 
бағыттап, оның азимутын анықтайды да, өлшегіштің көрсеткіші 
мен өлшейді. Солтүстік магниттік полюсті анықтаған соң оған 
қатысты басқа бағытты анықтайды.
8.3. Жергілікті жерде картаның көмегімен бағдарлау
Жергілікті жерді карта бойынша оқып-үйрену əдістері.
Саяхатшылар мен əскери құрамалардың, геологтардың бейтаныс 
таулы, орманды, шөлді жерлерде күндіз немесе түнде қозғалуы 
үшін жергілікті жердің бүркеніштік жəне бағдарлау жағдайларын 
картадан алдын-ала оқыпүйренудің маңызы зор.
Жергілікті жердің ерекшеліктерін оқып-үйрену жолбасшы лар-
дың күрделі жағдайда дұрыс шешім қабылдауына мүмкіндік бере ді.
Жергілікті жерді оқып-үйрену қажетті аумақтың жалпы 
ерекшеліктерін, жер бедерінің жекелеген құрамдас бөліктерінің 
сандық жəне сапалық сипатын сонымен қатар, жергілікті 
нысандардың бағдарлауға əсерін қамтиды. Жергілікті жерді 
оқып-үйренуге қалыптасқан жағдайға сай əртүрлі дерек көздерін 
қолданылады. Жергілікті жерді оқыпүйрену:

311
– саяхатқа шығар алдында топ жетекшісінің баратын аумақты 
көзімен көріп оқу, ғылыми-танымдық немесе басқада іс-
шараларды өткізуге қолайлылығын барлауды;
– топографиялық карталарды пайдаланып жергілікті жердің 
жалпы ерекшеліктерін оқып-үйренуді;
– топографиялық карталар мен аэрофотосуреттерді бір-
бірімен беттестіре отырып, жергілікті жердің ерекшеліктерін 
айқындайтын жаңа деректер алуды;
– жергілікті тұрғындардың арасында сауалнама жүргізу арқы-
лы қажетті аумақтың негізгі ерекшеліктері жөнінде ақпараттар 
жи нау ды қамтиды.

жүктеу/скачать 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: