Алғашқы минералдар жəне олардың маңызы

105
дар жəне оливиндер жатады. Кварц – ең кең тараған минерал. Жер 
астынан атқылаған, шөгінді, үйінді жəне топырақ құрамындағы 
тау жыныстарында ол 25-40%-дай мөлшерде, ал кварцты құмдар 
мен құмтастарда 90%-дан астам мөлшерде кездеседі. Кремний 
оттегі қосылысын бекем қаңқалы құрылым түзгендіктен, үгілу 
құбылыстарына да берік болады. Сондықтан олар топырақтардың 
элювиалды қабаттарында қалдықты минерал ретінде көп кездеседі. 
Топырақта гематит пен рутил не бары 0,5%-дай ғана.
Силикаттар – көп таралған минералдар тобы. Мұнда да кремний 
оттегі қосылыстары Sі0
4
берік төртбұрышты қаңқалы құрылым ска-
ниондар арқылы жалғасады.
Қаңқалы силикаттар тобына көп тараған дала шпаттар минирал-
дары жатады. Олардың қаңқаларының ортасында кремний жəне алю-
миний иондары орналасқан. Ал төртбұрышты қаңқалар калции на-
трий жəне калий иондарымен жалғасқан. Дала шпаттары SіО
2,
АІ
2
0
3
қатынастары 5-6-ға тең болған жағдайда, қышқылды, ал ол қатынас 
2-3-ке азайған кезде негізді болып саналады. Қышқылды дала шпат-
тары құрамында калий мен натрий бар. Олардың қатарына кең 
тараған калийлі дала шпаты микроклин – К(АІ5і
3
О
а
) жəне натрийлі 
дала шпаты – альбит (NA AISi
3
,0
8
). Ал негізгі дала шпаты қатарына - 
анортит Са(АІ,5
2
О
в
) жатады.
Пироксендерден көп – авгит, ал амфиболдар қатарынан мине-
ралдар – алдамшы мүйіздерден тарағаны. Пироксендердін кристалл 
химиялық формуласы: В
2
(5,0
6
), ал амфиболдардікі: В
7
(5
4
0)(ОН). 
Олардын топырақтағы жалпы мөлшері 5-15%-ды құрайды.
Силикаттарға жататын тағы бір кең тараған минерал – оливин: 
(Мg. Fе)-(SiO
4
). Олардын көлемі бос жыныстар мен топырақта 0,5-
1%-дан аспайды.
Алғашқы жыныстар түзуші минералдар – фосфаттар. Оларда көп 
тарағаны – апатит Са
5 
(СІF) (Р0
4
)
3
. Бос жыныстар мен топырақтарда 
0,3-0,5%-дай кездеседі. Апатит – фосфордың көзі оған қоса мұнда 
хлор мен фтор да кездеседі.
Оттегінсіз, алғашқы минералдар қатарына сульфидтер жа-
тады. Олардан көбірек тарағаны – темір сульфиді: Fе5 – пирит. 
Олар шашыраңқы түрде кездеседі, мөлшері 0,3-0,5%-дан аспайды. 
Бұлардан басқа топырақта бос жыныстар мен кейбір алғашқы мине-
ралдар кездеседі.

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: