Əктастардың жəне үгітілуі заттарының құрамы

130
Үгітілудің нəтижесінде əктастың орнына – мергель (карбонатты 
саз) жəне таза карбонатсыз саздар түзіледі. Əрі қарай олардан сазды 
топырақтар пайда болады.
Басқа да көптеген жыныстар осындай жолмен үгітіледі.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Топырақтың минералогиялық құрамының қалыптасуы.
2. Алғашқы минералдар жəне олардың маңызы.
3. Алғашқы жəне екіншілік минералдардың топырақ түзілуі.
4. Топырақ құнарлығын қалыптастырудың маңызы.
5. Екінші минералдардың тұрақтылығы деген не?
6. Жер қыртысының минералдары жəне тау жыныстарын атаңыз.
7. Жіктелуіне байланысты неше кластарға бөлінеді?
8. Тау жыныстыры деген не?
9. Топырақтың минералогиялық құрамы қандай?
10. Массивті-кристалдық тау жыныстарының үгітілуі.
11. Шөгінді жыныстардың үгітілуі.
12. Шөгінді жыныстар деген не?
13. Шөгінді жыныстарының құралуы неше кезеңнен тұрады?
14. Туфтар деген не?
15. Метаморфтық тау жыныстары деген не?
16. Тау жыныстарының үгітілуі деген не?
17. Физикалық үгітілу.
18. Химиялық үгітілу.
19. Биологиялық үгітілу.
Тарау бойынша тексеруге арналған тест сұрақтары
1. Топырақта ең көп таралған біріншілік минералдарды атаңыз:
А) кварц 
В) дала шпаты
С) амфиболалар
Д) пироксендер жəне слюдалар
Е) жоғарыдағы барлығы
2. Топырақтың басқа атауы:
А) оксисфера 

131
В) литосфера
С) биосфера
Д) геосфера
Е) педосфера
3. Топырақты неше фаза ажыратады?
А) 6 
В) 4
С) 8
Д) 10
Е) 2
4. Топырақтағы арнайы органикалық зат:
А) гумус
В) фульвоқышқылдар
С) гумин қышқылдары
Д) гумин
Е) гиматомелан қышқылдары
5. Топырақтың табиғи дене ретінде ерекшеліктері:
А) ашық динамикалық жүйе; планетарлық механизм.
В) гумустың болуы; органикалық заттардың болуы; күрделі 
зат құрамы; ашық динамикалық жүйе; планетарлық механизм.
С) химиялық элементтер қосылыстарының алуандылығы; 
күрделі зат құрамы; маңызды параметрлерінің заңдылық 
өзгерістері.
Д) ашық динамикалық жүйе; планетарлық механизм.
Е) гумустың болуы; органикалық заттардың болуы; 
химиялық элементтер қосылыстарының алуандылығы; күрделі 
зат құрамы.
6. Біріншілік минералдар бөлшектерінің мөлшері:
А) > 0,01 мм
В) > 0,001 см
С) > 0,001 мм
Д) < 0,001 мм 
Е) < 0,001 см

132
7. Екіншілік минералдар бөлшектерінің мөлшері:
А) > 0,01 мм
В) > 0,001 см
С) > 0,001 мм
Д) < 0,001 мм 
Е) < 0,001 см
8. Қандай факторлардың əсерінен біріншілік минералдардан 
екіншілік минералдар пайда болады?
А) климаттық, антропогендік
В) климаттық, биологиялық
С) климаттық, жер бедері, мемлекет жасы
Д) жер бедері, мемлекет жасы, биологиялық. 
Е) антропогендік, биологиялық
9. Біріншілік минералдардың маңызы:
А) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды
В) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады
С) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
екіншілік минералдарды түзеді, өсімдіктердің күлділік қоректену 
элементтерінің резервтік қоры
Д) екіншілік минералдарды түзеді, өсімдіктердің күлділік 
қоректену элементтерінің резервтік қоры, топырақтың су-физикалық 
қасиеттерін жақсартады
Е) топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды, 
топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады, топырақ 
құнарлығын анықтайды
10. Екіншілік минералдардың маңызы:
А) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды
В) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады
С) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды, 
екіншілік минералдарды түзеді, өсімдіктердің күлділік қоректену 
элементтерінің резервтік қоры

133
Д) екіншілік минералдарды түзеді, өсімдіктердің күлділік 
қоректену элементтерінің резервтік қоры, топырақтың су-физикалық 
қасиеттерін жақсартады
Е) топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды, 
топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады, топырақ 
құнарлығын анықтайды
11. Жай тұздардың маңызы қандай?
А) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды
В) топырақ құнарлығын анықтайды
С) өсімдіктердің күлділік қоректену элементтерінің резервтік 
қоры
Д) топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды
Е) топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады
12. Монтмориллонит тобы минералдарының маңызы:
А) топырақтың агрофизикалық қасиеттерін анықтайды
В) топырақ құнарлығын анықтайды
С) өсімдіктердің күлділік қоректену элементтерінің резервтік 
қоры
Д) топырақтың тұздануының дəрежесі мен сипатын анықтайды
Е) топырақтың су-физикалық қасиеттерін жақсартады
13. Ең көп таралған балшықты минералды атаңыз:
А) пиролюзит
В) монтмориллонит
С) гидроокись кремния
Д) мирабилит 
Е) бемит
14. Екіншілік минералдардың арасында ажыратылады:
А) жай тұздар
В) гидроокистер
С) окистер
Д) балшықты 
Е) жоғарыдағы барлығы

134
15. Аридті климат жағдайында жоғары мөлшерде топырақта 
жинақталатын екіншілік минералдар:
А) жай тұздар
В) гидроокистер
С) окистер
Д) балшықты 
Е) жоғарыдағы барлығы
16. Өсімдіктер үшін топырақта калийдің маңызды көзі:
А) хлориттер
В) гидрослюдалар
С) аралас-қабатты минералдар
Д) монтмориллониттер 
Е) каолиниттер
17. Мына екіншілік минералдардың топырақта басымдылығы 
қандай?
А) хлориттер
В) гидрослюдалар
С) аралас-қабатты минералдар
Д) монтмориллониттер 
Е) каолиниттер
18. Топырақтардың тастылық типіне байланысты бөлінуі:
А) қанқа бөлігі жəне майда үлбір
В) тасты емес, əлсіз тасты, орташа тасты, күшті тасты
С) валундық, галечниктік, ұсақталған тас
Д) кіші, орташа, ірі
Е) физикалық балшық, тұнба, шаң
19. Топырақтың физикалық «пісуі» неге байланысты?
А) механикалық құрамына
Б) қарашірік мөлшеріне
С) дұрыс жауабы жоқ
Д) дұрыс жауабы А, Б
Е) органикалық құрамына

135
20. Топырақтағы минералдар пайда болу жағынан қалай бөлінеді?
А) минералдық, органикалық
В) химиялық, минералдық
С) магматикалық, метаморфикалық
Д) минералды, магматикалық
Е) органикалық, химиялық

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: