Топырақтағы органикалық заттардың ыдырауына аэробты

204
уақытта жүреді, бірақ топырақ жағдайының сипатына байланысты 
бір жағдайда аэробты процесс, ал басқасында – анаэробты процесс 
басым болады.
Борпылдақ, жақсы желдетілетін топырақтарда барлық уақытта 
аэробты процесс басым болады. Керісінше, тығыздалған, ауыр не-
месе батпақты бірдей органикалық заттардың бар болуынан тұратын 
топырақта анаэробты процестер басым болады.
Əрбір топырақтың жоғарғы бөлігінде, онда ауа еркін енеді, 
сондықтан, басты түрде аэробты процесс жүреді, төменгі 
қабаттарда, газ алмасу қиын жерлерінде – анаэробты процесс өтеді. 
Бұдан басқа, əрбір жекелеген, көп немесе аз нығыздалған топырақ 
үйіндісінде біруақытта екі мүмкін: үйіндінің ішінде анаэробты, ал 
жоғарғы бөлігінде – аэробты процесс жүруі мүмкін. Қоршаған орта 
жағдайына байланысты органикалық заттардың ыдырауы біркелкі 
жүрмейді, аэробты жағдайларда ол тез, ал анаэробтыда жай жүреді. 
Аэробты процесс жылу энергиясының түзілуімен, ал анаэробты 
температура жоғарылауының өзгеруінсіз жүреді.
Дақыл өсімдіктері үшін қолайлы жағдай топырақта тек аэробты 
жəне анаэробты процестердің біруақытта дамуы кезінде жасалуы 
мүмкін.
Екі процестердің қолайлы бірігуі, тек борпылдақ, жақсы 
желдетілген топырақтарда мүмкін болады.
Қарашірінді күн сəулесінің аккумуляторы. Топырақтың негізгі 
құнарлы көрсеткіші қарашірік (қорда) немесе гумус болып табыла-
ды. Гумус жеткілікті болғанда өсімдік жақсы өсіп, мол өнім береді. 
Алайда, кейінгі 40-50 жылдарда (тың жерлерді игеруден бастап) жер-
ді жүйесіз пайдалану гумустың азаюына себеп болып отыр. Оның 
азаюы ауышаруашылық дақылдардың өнімділігін төмендетеді. 
Гумустық заттар топырақ микроорганизмдері үшін энергетикалық мате-
риал болып та саналады. Сонымен қатар, гумустық заттар топырақтың 
физикалық-механикалық қасиеттеріне əрі олар арқылы оның су-
ауалық жəне жылулық режимдеріне, биологиялық жəне сіңірушілік 
белсенділігіне оң əсер етеді. Жыртылатын қабаттың қалыңдығы 
орта есеппен, 0,25 м. Ол өсімдік саларда өңделеді. Дəл осы қабаттан 
топырақты ластаушылар атмосфералық ауаға, өсімдікке түседі, жер 
бетіндегі су көздеріне тарап, жерасты суына сүзіледі. Топырақтың 
бұл қабаты өздігінен органикалық қалдықтардан, патогенді микро-
организмдерден, энзогенді химиялық заттардан қарқынды тазарады.

205
Топырақтың үстіңгі қабатынан басқа оның жерасты суына жақын 
қабаты да назардан тыс қалмау керек. Өйткені онда органикалық 
қосылыстар, ағын сулар зарарсызданады, ыза суы мен топырақ 
ауасының сапасы қалыптасады. Канализация жəне су жүйелері де, 
тұрғын үйлер мен мал қораларының іргетасы да осы қабатқа салы-
нады. Топырақ типіне жəне оның химиялық құрамына өсімдік сипа-
ты, жемшөп пен ауыз судың химиялық құрамы байланысты болады. 
Топырақтағы барлық қоректік заттар (макро- жəне микроэлемент-
тер) микробтардың көмегімен өсімдіктер оңай пайдалана алатын 
түрге айналады.

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: