Оқулық Алматы 2005 ббк 74. 00

нəтижелерді ұжымдық жұмыстар қорытындыларымен не керісінше 
алмастыруға болмайды; 
– жүйелілік қадағалаудың оқу процесі барша кезеңдерінде үздіксіз, 
ретімен өтіп тұруы; 
– қадағалау формаларының əртүрлігі. Осыдан қадағалаудың оқыту-
үйрету, дамыту жəне тəрбиелеу қызметтері қамтамасыз етіледі; 
– қадағалаудың жан-жақтылығы. Қадағалау баланың теориялық 
білімдерін, ақыл-ой парасаттылығын, тəжірибелік ептіліктер мен 
дағдыларын тексеруге мүмкіндік береді; 
– қадағалаудың шынайылығы. Қадағалауда субъектив жəне 
қателікті пікірлер мен қорытындыларға жол берілмеуі тиіс; 
– жекелестірілген бағыт-бағдар. Оқушылардың жеке-дара тұлғалық 
сапа-қасиеттері ескерілуі тиіс; 
– мұғалім тарапынан болған талаптардың бірыңғай болуы. 
Соңғы кездері тестік қадағалау көптеп қолданылуда. Мұндай 
тексерудің негізгі құралы – тест тапсырмалары. Өлшестіру, анықтау 
нысаны тұрғысынан педагогикалық, психологиялық, əлеуметтік – 
психологиялық, мəдени – эстетикалық таным тестері ажыралады. 
 
10.3. Оқу іс-əрекеттерінің нəтижелерін бағалау 
Оқушылардың оқу-танымдық жұмыстарын қадағалау нəтижесі сол 
жұмыстарды бағалаудан көрінеді. Бағалау – білім, ептілік жəне 
дағдылардың игерілу дəрежесін анықтау. 
Бағалау қызметтерінің сандық көрсеткіші – баға, яғни баға 
оқушылардың білім, ептілік, дағдылар дəрежесінің шартты сан не 
ұпаймен белгіленуі. 
Оқу нəтижесі тек баға емес, басқа да жолдармен анықталуы мүмкін. 
Мысалы, ол ауызекі қолдау не қолдамау, алғыс жариялау, мақтау 
парағы не медальдармен мадақтау жəне т. б. 
Білім бағалауда шынайылылық, білім сапасын анықтаудағы
бірыңғай талап үлкен маңызға ие. Себебі, білімдік баға оқушыға ықпал 
жасаудың өте нəзік құралы. Көтеріңкі баға шəкіртті қуантады, 
қанаттандырады, 
сонымен 
бірге 
оның 
жұмысқа 
болған 
немқұрайлылығын да пайда етеді. Əсіресе, болымсыз бағаның əсері 
күшті: ол баланың оқуға деген ықыласын арттыруы да не тіпті оқудан 
бас тартуға ықпал жасауы мүмкін. Сондықтан да, кейінгі жылдары 
бағалау, баға қою мəселесі үлкен пікір талас туғызып отыр. 
Педагогтардың бір тобы сыныптан сыныпқа оқушыны білім сапасына 
қарамастан өткізуді ұсынуда. Осыған байланысты еліміздегі 
бағалау проблемасының əр кезеңдегі жайы өз алдына 
қызықты. 

1917 жылға дейін оқушылар білімі балдық жүйеде бағаланды. Баға 
нөлден беске дейінгі алты балдық жүйеде қойылды. Кейін нөлдік баға 
жойылып, бес балдық жүйе қабылданды.
Оқу нəтижесін балл бойынша бағалау əрқилы көзқарастар 
туындатты. 1917 жылдан соң тіпті оқу жүйесінде бағалау, баға қоюға 
қарсылықтар да болды. Кеңестік еңбек мектебінің тұжырымдамасына 
орай оқу іс-əрекеттері шəкірттің қызығушылығына, дербестігіне, 
ынталылығына, шығармашылық сипатына негізделуі тиіс болды.
Дəстүрлі келе жатқан оқушыларды баға жəрдемімен тəртіпке 
шақыру əдістері тиімсіз деп танылды. Осыдан 1918 жылы Кеңестік 
өкімет жарлығымен оқушы білімі мен тəртібін балдық жүйемен 
бағалау мектеп тəжірибесінен мүлде шығарылды, сыныптан сыныпқа 
өткізу, куəліктер беру оқушылар білімі жөніндегі педагогикалық кеңес 
шешімі негізінде орындалатын болды.
Емтихан түрлерінің: қабылдау, ауыстыру, бітірту – қай-қайсы да 
жүргізілмейтін болды. Сабақ барысындағы оқушыны жеке-дара 
тексеру де орынсыз деп табылды. Өте қажетті жағдайларда жалпылама 
сынақтау сипатындағы ауызша сұрақтар мен жазба жұмыстарды ғана 
өткізуге рұқсат берілетін болды. Оқушылармен өтілген тақырыптар 
бойынша мерзімді əңгіме-сұхбаттар жүргізу, оқыған кітаптары мен 
мақалалары бойынша баяндарын тыңдау ұсынылды. Оқушылардың 
жеке таңдауымен өз бетінше орындаған жұмыстары дəріптелді. 
Дəстүрлі қадағалау жүйесі өзіндік бақылаумен ауыстырылды, жеке 
оқушы табыстары еленбей, ұжымдық жетістіктер негізге алынды. 
Өзіндік бағалауда тестік қадағалау формасы жаппай қолданылды.
Бағасыз оқу бір жағынан тиімді де болды, себебі оқушылардың 
біршамасында дербес, өз бетінше оқу қабілеттерін дамытты. Дегенмен, 
мұндай оқу көпшілік жағдайларда оқушылар білімінің, тəртібінің 
құлдырауына алып келді. Оқушылар мектепте, үйде тиянақты білім 
игеру жұмыстарын тоқтатты, сабақтарға қатыспайтын болды. 
Сондықтан да, алғашқыда қадағалаудың əрқилы формалары біртіндеп 
енгізіліп, ал 1932 жылдан жеке оқушының білімі оның даралықты 
ерекшеліктерін ескерумен жүйелі бағалау принципі негізінде 
орындалатын болды.
1935 жылдың қыркүйек айынан бастап, бес сөздік (вербалды) баға: 
“өте жақсы”, “жақсы”, “қанағаттанарлық”, “жаман”, “өте жаман” – 
енгізілді. Бұл жүйе 1943 жылға дейін сақталды. 1944 жылдың 
қаңтарынан оқушы білімі мен тəртібін бағалаудың сөздік бағамен 
сандық баға жүйесімен ауыстыру жөнінде шешім қабылданды.
Реттелген тəртіпте білім есебін жүйелі жүргізу өзін ақтады, 
оқушылардың оқу дайындығы мен мінез құлық сапасынан көтерілуіне 
ұнамды себін тигізді.

Оқу іс-əрекеттерінің нəтижесін балл жүйесінде бағалау көптеген 
кемшіліктеріне қарамастан өз баламасын таппай отыр. Дегенмен, 
педагог ғалымдардың көбі сауаттылық дəрежесін бағалаудың мұндай 
жүйесіне қарсы. Олардың дəйегі:
– білімділік іс-жүзінде үш балдық жүйеде бағаланады (“1”, “2” 
бағалары білімсіздік көрсеткіштері). 
– білімділікті бағалаудың шынайылығы кем (“5”, “4”, “3” бағалары 
гимназиялық сыныптарға да, дарынды оқушылар топтарында да, ақыл-
есі кем балалар оқуында да бірдей тең қойылады. Ал аталған оқу 
түрлеріндегі білім игеру нəтижесіне қойылған талаптар əрқилы 
болатындықтан бағалардың мəні біркелкілігін жояды).
– оқушылар білімін бағалауда үш балдық өлшем жеткіліксіз 
(сондықтан да оқытушылар қосымша өлшемдер қолданып жүр: балл 
жанына “плюс” не “минус” белгілерін қояды).
Ғалымдар он балдық, он екі балдық тіпті жүз балдық та бағалау 
жүйелерін ұсынуда.

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: