Əр түлік малдың сілекей бөлу ерекшеліктері

175

азықтарға ғана емес, түрлі қышқылдар, сілтілер, құм, т.б. азыққа 

жатпайтын заттарға да бөліне береді. Азыққа органикалық заттарға 

бай тұтқыр сілекей, ал азыққа жатпайтын заттарға органикалық 

құрамасы аз, тұтқырлығы төмен, сұйық сілекей бөлінеді.

Жылқыда сілекей бөлу қарқыны берілген азықтың түріне, 

оны сапаландыру əдістеріне тығыз байланысты. Мысалы, малды 

пішенмен азықтандырғанда сілекей бөлудің үдемелі кезеңі бір 

сағатқа дейін қысқарып, оның бəсең секрециялау кезеңі 3 сағатқа 

дейін ұзарады. Ал оларды сұлы, кебек сияқты азықтармен жемде-

генде үдемелі секреция кезеңі 2-2,5 сағатқа дейін созылады.

Белгілі бір мерзім ішінде бөлінетін сілекей мөлшері малдың 

ірілігіне, оның жасына байланысты. Құлындар қалыпты азықтан-

дырған жағдайда (пішен-сұлы) тəулігіне 5-7 л, ал ауыр салмақты 

тұқымның жылқылары көлемді азықтармен азықтандырғанда 

тəулігіне 40-50 л сілекей бөледі. Сілекейді не оң жақта, не сол 

жақта орналасқан бездер кезектесіп бөліп отырады. Егер азық 

оң жақпен шайналса, дененің оң жағындағы бездердің қызметі 

күшейіп, сол жағындағы бездердің жұмысы тежеледі. Азық сол 

жақпен шайналғанда дененің сол жағындағы бездердің əрекеті 

күшейеді.

Жылқының бұғақ бездері сілекейді тоқтаусыз бөледі. Олардың 

қызметі түрлі механикалық жəне химиялық тітіркендіргіштердің 

ауыздың сілекейлі қабығына əсерінен күшейеді. Құрғақ, не 

ұнтақталған азықтар да бұл без үшін күшті тітіркендіргіш.

Ауыз қуысындағы азықты шылауда шықшыт безі де үлкен 

рөл атқарады. Бұл безден бөлінетін сілекейдің мөлшері мен си-

паты берілген азықтың құрамына қарай өзгереді. Пішен мен 

ұнтақталған азықтар сілекей бездерінің əрекетін күшейтеді. 

Қуырылған, тұз, не ашытқы қосылған азықтар да сілекей бөлуді 

жандандырады. Мұндай арнаулы өңдеуден өткен азықтардан 

бөлінетін сірке жəне сүт қышқылы, ашытылған азық құрамындағы 

қанттар ауыз қуысындағы жүйке ұштарын тітіркендіріп, сілекей 

бездерінің əрекетін жандандырады.

Азықтандыру кезінде бөлінетін сілекейдің мөлшері малдың 

суарылуына да байланысты. Жылқыға суара салысымен сұлы 

берсе, 50 г азыққа 60-65 мл сілекей бөлінеді. Ал сол азықты су 

ішкеннен соң 20 минуттан кейін берсе, бөлінген сілекей мөлшері 

70-80 мл жетеді (Н. В. Курилов, А. П. Кроткова). Демек, азық 

қорыту процесі дұрыс жүру үшін жылқыны азықтандырудан 

кемінде 20 минут бұрын суарып алған жөн.

Күйісті мал сілекейінің беттік керілісі өте төмен, ол су-

мен са лыстырғанда 1,5 есе аз. Осыған байланысты мес қарын 

176

мен жұмыршақта жын көпіршіктенбейді. Беттік керілістің тө-

мендігі бактериялардың кейбір түрлерінің өсіп-өнуін тоқтатып, 

қарындағы микроорганизмдердің түрлік құрамын реттеуге 

жағдай туғызатын фактордың бірі. Сілекейдің (əсіресе, шықшыт 

безі сілекейінің) сутектік көрсеткіші жоғары (рН-8,1), сондықтан 

оған буферлік қасиет тəн. Сілекей құрамындағы бикарбонаттар 

мен фосфаттардың мөлшеріне байланысты қалыптасатын бұл 

қасиеттің қарындағы ашу процесі барысында бөлінетін қыш-

қылдарды бейтараптауда маңызы зор.

Күйіс малы сілекейінің құрамында тəулігіне 86 мг аскорбин 

қышқылы (С дəрмендəрісі) бөлінеді. Аскорбин қышқылы селбес 

(симбионт) микробтардың өсіп-өнуіне жағдай туғызып, ауру өр-

шітетін микробтардың көбеюін тежейді.

Сілекейді толассыз бөлетін бездердің (шықшыт безі, ауыз 

қуысындағы майда бездер) сілекейі құрамымен ерекшеленеді. 

Оның осмостық қысымы қан қысымымен бірдей, құрамында 

су молырақ, муцин болмайды, бұғақ жəне алқым бездерінің 

сілекейімен салыстырғанда несепнəр, натрий, НСО

3

–

, НРО

4

2–

 ион-

дары көбірек (21-кесте).

жүктеу/скачать 5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: