Оқулық. Алматы: жшс рпбк

184

кейін қарыннан сөл бөліне бастай-

ды.

Қарын сөлі тек азық жегенде 

ғана емес, азықтандыру про 

це-

сімен қабаттасатын түрлі шарт-

ты белгілердің (тамақ иісі, ыдыс 

сылдыры, күтуші адамның кө-

рінуі, т.б.) əсерінен де бө 

лі 

не-

ді. Бұл процесс үлкен ми жарты 

шарларындағы ас қорыту орталы-

ғынының əсерімен жүреді. Демек, сөл бөлуде шартсыз рефлек-

стерге шартты рефлекстер қосарланады. Осы себепті сөл бөлудің 

бірінші кезеңін күрделі рефлекстік кезең деп атайды. Түрлі шарт-

ты белгілер əсерінен бөлінген сөлді И. П. Павлов «Тəбеттік сөл» 

деген. Бұл - ас қорыту процесін жақсартатын фактордың бірі.

Сөл бөлудің күрделі рефлекстік кезеңі екі сағаттан кейін 

тоқтайды. Бірақ арнаулы тəжірибелер қалыпты жағдайда сөл бөлу 

процесі азық сипатына қарай 8-10 сағатқа дейін созылатынын 

көрсетті. И. П. Павлов əдісімен оқшауланған қарын қалтасы жа-

салып əрі негізгі қарынына көбек орнатылған иттің қарнына тесік 

арқылы тамақ салып қойса, 30 минуттан кейін қарын қалтасынан 

сөл бөліне бастайды. Бұл сөл бөлудің екінші – нейро-гуморальдық 

кезеңі болатынын дəлелдейді.

Сөл бөлудің екінші кезеңі механикалық жəне химиялық ті-

тіркендіргіштер (ас қорыту өнімдері - қарапайым пептидтер, түрлі 

сығынды заттар, гистамин, гастрин, т.б. гормондардың) əсерле-

рінен туындайды. Химиялық заттар қарын бездеріне тіке 

лей 

ықпал етпейді, олар сөл бөлуді жүйке жүйесі арқылы жанданды-

рады. Егер қарынды атропинмен шайса (атропин кезеген жүйке 

ұштарын уақытша істен шығарады), сөл бөлудің екінші кезеңі 

тоқтап қалады. Осы себепті сөл бөлудің екінші кезеңі жүйкелі-

гуморальдық кезең деп аталады. И. П. Павлов тəжірибелері ыды-

рау өнімдері мен сығынды заттар қарынның пилорус аймағында 

қанға сіңіп, фундальдық бездердің қызметін күшейтетінін 

дəлелдеген.

Қарын сөлінің бөлінуін гастрин, энтерогастрин жəне гиста-

мин күшейтеді.

Гастрин - қышқыл сөл бөлінуін арттыратын полипептид. 

Ол қарынның пилорус аймағында бұйығы прогастрин түрінде 

түзі леді де, тұз қышқылының əсерімен белсенді гастринге айна-

лады. Гастрин фундальдық бездердің қызметін тікелей жандан-

дырады. Ол симпатикалық жəне парасимпатикалық жүйкелерді 

жүктеу/скачать 5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: