Оқулық. Алматы: жшс рпбк
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 180-сурет. Вегетативтік жүйкелер құрылысы
мен байланыстары: 1 - лим бикалық аймақ, 2 - гиппокамп, 3 - төмпек асты аймақ, 4 - кезеген жүйке, 5 - талма шу мақ, 6 - парасимпатикалық жүйе, 7 - симпатикалық жүйе, 8 - парасимпатикалық жүйе, 9 - жамбас жүйкесі, 10 - тер бездерін, теріні, қан та- мырларын жүйкелейтін бөлім, 11 - көз, 12 - сілекей бездері, 13 - бастың қан тамырлары, 14 - қалқанша без, 15 - өкпе, 16 - жүрек, 17 - қарын, 18 - бауыр, 19 - ұйқы безі, 20 - бүйрек үсті без, 21 - бүйрек, 22 - ащы ішек,23 - тоқ ішек, 24 - қуық, 25 - жыныс мүшелері. Үзілмеген сызықтар – түйінге дейінгі талшықтар, үзілмелі сызықтар – түйіннен кейінгі талшықтар патикалық орталықтар ортаңғы жəне аралық ми мен жұлынның құйымшақ бөлімінде орын тебеді. 2. Симпатикалық бөлімнің түйіндері өздері жүйкелендіретін органдардан тыс орналасса, парасимпатикалық түйіндер ағза- лардың өзінде орын тебеді. 3. Симпатикалық бөлім əмбебап келеді, барлық органдарды жүйкелендіреді. Парасимпатикалық бөлік əмбебап емес: тері тамырлары, тер бездері, бүйрек үсті бездер, несеп ағарлар, көк
524 бауыр, қаңқа еттері парасимпатикалық жүйкелермен жүйкелен- бейді. 4. Симпатикалық жүйкелерге мультипликация (көп тарам- да ну) құбылысы тəн: түйіннен соңғы талшықтар саны түйін- ге дейінгі талшықтар санынан əлдеқайда артық болады. Пара симпатикалық жүйке айтарлықтай көп тарамданбайды (181-сурет). Симпатикалық жүйкенің эфференттік талшықтары па ра симпатикалық жүйке талшықтарынан ұзын келеді. 5. Симпатикалық жүйке ұштары эрготоксинмен, ал пара сим- патикалық жүйке ұштары - атропинмен жансызданады. 6. Симпатикалық жүйкелерден қозу толқыны симпатин, ал парасимпатикалық жүйкелерден - ацетилхолин медиаторлары арқылы таралады. Бірақ қазір қозу кезінде кейбір симпатикалық жүйке ұштарының ацетилхолин, ал парасимпатикалық жүйке ұштарының, керісінше, норадреналин бөлетіні де дəлелденді. Осымен байланысты вегетативтік жүйкелер холинергиялық жəне адренергиялық болып, екі топқа бөлінеді. Холинергиялық жүйкелер өз қызметін ацетилхолин бөлу арқылы, ал адренергия- лық жүйкелер - норадреналин бөлу арқылы атқарады. Медиаторлардың атқарушы органдарға əсері осы органдар- дағы постсинапстық мембрана қасиеттеріне байланысты. Аце- тилхолин де, норадреналин де органның табиғатына қарай оған қоздырушы, не тежеуші əсер етеді. Егер орган əрі симпатикалық əрі парасимпатикалық жүйкемен жүйкеленсе, онда ацетилхолин мен норадреналин қарама-қарсы əсерге ие болады. Вегетативтік жүйке жүйесінің симпатикалық жəне парасим- патикалық бөлімдерінің организм функцияларына əсерлері де əртүрлі. Симпатикалық бөлімнің қозуы нəтижесінде организм стресс жағдайынан шығады. Симпатикалық жүйе жү рек жұ-
мысының ырғағын жиілетіп, артериялық қысымды жоғары- латады, бұлшық еттің қанмен жабдықталуын жақсартып, қандағы глюкоза деңгейін көтереді, ал ас қорыту жүйесі органдары ның қызметін əлсіретеді. Осы көрсетілген əсерлер орга- низмді стрестен шығаруға жұмылдырады. Пара сим-
патикалық жүйе жүрек жұмысын баяулатып, қан қысымын төмендетеді, ас қорыту ағзаларының қыз метін жандандырады. Де мек, оның əсерімен ор- жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|