Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мысалы, $йы#тау, тама#тану, #ыдыру тртіптеріні б$зылуы жне
физикалы# дене белсенділіні б$зылуы бала денсаулыына алаш#ы жыл- дары-а# сер еткені бай#алады. =рбір к%н тртібін са#тамайтын 3-ші бала #анааттанарлы#сыз денсаулы# к'рсеткіштеріне ие болады — #ай- таланбалы жіті жне созылмалы аурулар, физикалы# дамуды т'менгі к'рсеткіштері жне т.б. (Н.В. Полунина, 1974). Жекелеген ауру т рлеріні таралуы алдымен оу, т"рмыс, о амды ж"мыс, йдегі, мектептегі атынастар жне т.б. леуметтік белсенділік- ке туелді. Е. Н. Савельеваны (1980) зерттеу нтижелері бойынша ревматизммен ауыр ан рбір 2-ші бала а т мен леуметтік жа дай тн бол ан. Таганрог аласында 8000 отбасылы зерттеулерді нтижелерін о- рытындылай келе, Н. М. Римашевская (1987) денсаулы к рсеткіштері бірінші кезекте ебек, таматану, демалу, психологиялы жне т.б. мір с ру алыптарына туелді деген орытынды а келді. сіресе, ауруларды зерттеу нтижелері длелдегендей, леуметтік мір с ру жа дайы мен факторларыны серін анытау м мкін емес секілді, себебі, б"ндай ау- рулар дст рлі к зарас бойынша медициналы-биологиялы т"р ыда арастырылады 1 . Жмыс. Ебекке абілетті т"р ындарды салауатты мір салтыны маызды б лігі — ж"мыспен амтылу болып табылады. Ал ж"мыссыз- ды ж"мыс істеуге "лшынысы басым адамдарды басым к п б лігіне ысым к рсетіп, сер етеді, алыптасан мір салтыны б"зылуына, стресстік жа дай а келеді. Медициналы#-леуметтанулы# зерттеулер к'рсеткендей, ж$мыс істеушілерді басым б'лігі тіпті, ол ж$мыс#а материалды# жаынан туелді болмаса да, 'з ж$мыстарынан айырылылары келмейді. Ж$мыс- сыздарды зерттеу нтижелері бойынша оларды денсаулыында жеіл ж%йке-психикалы# б$зылулар бай#алады, біра# б$л ж$мыс#а орналас#ан- нан кейін #алпына келеді. Зейнеткерлікке шыу, яни, ж$мыстан кету — егер ол адамны сол мезетте денсаулыы жа#сы болса жне болаша#таы материалды# #амтамасыз етілуіне сенімді болса, белгілі бір патологиялы# 1 Мысалы, Батыс Сібірдегі асазанны ойы жарасыны таралуы ерекшеліктерін зерттеу кезінде 1980 жылы О. М. Вебер б"л ауруды к бінесе таматану режиміні б"зылысынан (ретсіз таматану, таматы "р атай жеу, т нге арай тойып таматану, асыра тойып жеу, дмдеуіштерді олдану, атты уырыл ан, атты ысты таматы жеу, т.б.) жне оны алкогольді олдану мен темекі шегумен, ауыр физикалы ебек, ж йкелік-психикалы к йзеліс атар пайдалану, т.б. себептерден болатынын анытады. Автор 40 жаса тая ан уаытта экзогендік жне эндогендік факторларды асазанны ойы жарасын тудырады деп орытындылайды. 2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 75 'згеріске келмейді. Осыан байланысты экономикалы# #$лдырау кезеінде зейнеткерлікке шыу экономикалы# т$ра#тылы# кезеінде зейнеткерлік- ке шыуа #араанда не$рлым ауыр т%рде 'теді. Ебек "жымдарында ы леуметтік-психологиялы ахуал сол "жым- да ж"мыс істейтін барлы санатта ы адамдардарды денсаулы ы мен мір с ру алпына сер етеді. ана аттанарлысыз психологиялы жа дай мамандарды жиі ауысуыны, ж$мыстан кетуіні, ж$мыс орнын, тіпті, мекен-жайын ауыстыруыны негізгі себебі болып табылады жне адамдарды денсаулыына тікелей сер етеді. олайлы жа дай жасалма ан ауыр жне зиянды жа дайларда ж"- мыс істейтін аз білікті ж"мысшылар шін негізгі стресстік жа дай ебек жа дайыны зияндылы ы, оны ауырлы ы мен іш пыстырар бірсарындыы ы болып табылады. Б"л атал ан факторлар кейбір жеке ндіріс т рлеріні негізгі сипаты, б" ан белгілі бір орытынды жасау иын. Біра аса ауіп т ндіретін бірінші топ — басшылар болып табы- лады. Басшыны ж"мыс істеу барысында ы стресс к зі — "йымны негізгі ызметіні нтижесі жне адамдар шін жауапкершілік; ксіптік мансап; шамадан арты ж"мыс; "йымда маызды позиция а ие баса адамдармен арым-атынас жасау; басаруды ж зеге асыру ерекшелік- теріне сай пайда болатын отбасында ы иындытар. =сіресе, йел адамны басшылы# позицияда отыруы стресске бейімдікті к%шейте т%седі, себебі, ксіби ортада #арсы топтар йелге мансапты# к'терілу %рдісінде жне бас#ару #ызметін ж%зеге асыру барысында жоа- ры талаптар #ояды. Кез келген индустриалды "йым леуметтік-мртебелік жо ары позиция а "мтылады, олар сйкесінше т рлі леуметтік р лдерді ж - зеге асырады. @йымды р лді ж йке-психикалы ысым тудыратын 3 негізгі сипаттамасы алыптасан: р лдік шиеленіс, я ни, белгілі бір р лді орындау барысында т"л а- ● а ойылатын талаптарды арама-айшылы ы; р лдік айынсызды, я ни, т"л а орындау а тиісті талаптарды ● аны еместігі; р лдік шамадан тыс ж ктеме, я ни, т"л а орындау а тиісті талап- ● тарды шектен тыс жо арылы ы, орындауды м мкін еместігі. Ж"мысшылар а индустриалды стрессті 1 сері к рсеткіштерін 3 топа жіктеуге болады: науасты, абсентеизм, німділік. 1 азіргі тада индустриалды стрессті 3 ба ыты бар: Оны біріншісі 1956 ж. H. Selye- ні стрессті классикалы жалпы адаптациялы синдром теориясы негізінде т сіндіріледі. Екіншісі 1953 ж. H. Wolf-ты стресті «медициналы» лгісі арылы сипатталады. Lшіншісі стресті «инженерлік» («мичиганды») лгісі болып табылады. 76 II Б лім. Медицина леуметтануы Ж"мысшыларды нау#астылыы ндірістік стрессті ана сипат- тамайды, сонымен атар, ебек мірі мен жа дайыны жиынты ын да сипаттайды. Біра зерттеулер бойынша биологиялы жне леу- меттік факторлар а ара анда, ндірістік стресспен не "рлым ты ыз байланысты баса да белгілер мен жа дайлар бар екені аныталды. Мысалы, психофизиологиялы# (вегетативті) белгілер, яни, 'ндіріс- тегі жазатайым о#иалар, суы# тию аурулары, сонымен #атар, ем- деу-алдын алу мекемелерден к'мек алуа ж%гіну т.б. болып табылады. Соматикалы# жне психоневрологиялы# нау#астылы# маск%немдікпен, наша#орлы#пен жне токсикоманиямен тыыз байланысты. Абсентеизм — науастылыа байланысты ж"мыса келмеу, себепсіз ж"мыстан алу, ереуілге шы у, ж"мыстан кету (мамандарды т"рата- мауы). Абсентеизмге тек науастану себебі ана емес, сонымен атар, технологиялы тртіпті б"зылуы, ж"мыс орнында ішімдік пайдалану жне т.б. себептерде келеді. [ндіріс к'рсеткіші санды жа ынан ана емес, сапалы жа ы- нан да т мендеуі м мкін, я ни, нім к лемін орындау, ж"мысшыны кінсінен ж"мысты тотап алуы, технологиялы тртіпті б"зылуы жне жарамсыз нім ндіру т.б. себеп болуы м мкін. Rндірістегі стресстен ж"мыс тжірибесі, "йыммен идентифика- ция жне ж"мыста ы леуметтік олдау ор айды. Ж"мыс тжірибесі ндірістік айналымда «шеберлік пен біліктілік сезімін» алыптастыра отырып, стресс ту ызу а арсы жа дайлар а арсы т"ратын біліктілікті алыптастырады жне бекіте т седі. @йымны масаты, міндеті жне субмдениетімен идентификация т"л аны зін- зі ба алауын жо а- рылатады. @йыммен идентификация т"л аны ндірістік мртебесіне ара анда детте жо ары т"рады. Ал леуметтік олдау к птеген ауру- лар т рлеріні аупін т мендетеді (ж рек-ан тамыры, асазан-ішек, тері, т.б.). Rндірістік стрессті редукциясы (бседеуі) шін басшыны жан-жаты олдауы аса маызды, ал т"л алы мселелерді шешу шін ажеттілік — ріптестерді эмоционалды жне ба алаушы олдауы маызды. Индустриалды# $йымдарда психопрофилактикалы# бадарламалар салыстырмалы т%рде #ыс#а тарихи дамуа ие. [ткен ж%зжылды#- ты 1980-шi жылдарына дейін ж$мысшылара психоневрологиялы# жне психологиялы# кеес беру к'мегі мына іс-шаралардан ана т$р- ды: мерзімдік медициналы# тексеру, 'ндірісте маск%немдікпен жне ішімдікпен к%рес. 2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 77 Батыс елдерінде біржа#ты баытталан бадарламалар жасалу- да — клиникалы# ($йымда жеке адама баытталан кеес беру) жне мінез-#$лы#ты# (салауатты 'мір салтын #алыптастыру) мазм$нды. Б$л бадарламаларды дамуы ебекті сапасын арттыру жне индустриал- ды# #атынастарды гуманизациялау бадарламаларымен #атар ж%ргенін атап 'ту керек. Мінез-#$лы##а баытталан бадарламалар алаш#ы кезде ж%рек- #ан тамырлары ауруларыны алдын алуа баытталса, б$дан кейін д$рыс тама#тану, дене жаттыулары, стрессті бас#ару, шылым шегуден бас тарту жне т.б. баытталды. Аталан бадарламаларды интеграциясы ж$мысшыларды денсаулыын са#тауа жне ныайтуа баытталан дст%рлі емдіу-алдын алу наша#орлы# іс-шараларды #амти отырып жо- ары стандартты жне кез келген ірі индустриалды# $йыма #олдануа болатын жан-жа#ты бадарламалара айналуына келді. Мысал ретінде «Джонсон жне Джонсон», «Денсаулы# — 'мір с%ру %шін» т.б. бадарла- маларды атауа болады. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|