Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2.2. МЕДИЦИНА ЛЕУМЕТТАНУЫ ПНІ ЖНЕ
МІНДЕТТЕРІ 2.2.1. Денсаулы* ж4не ауру Адам денсаулы ы ауру сияты орташа леуметтік "былыс, ол ор- ша ан орта факторларыны серіндегі биологиялы жне леуметтік сапаларды йлесімді бірлігін зіне йлестіріп біріктіреді. Денсаулы жеке жне о амды болып б лінеді (денсаулы оры, денсаулы м мкіндігі, "лт денсаулы ы). Адам денсаулы ы биологиялы негізге ие, я ни, адам а засыны тіршілік ету рдісі таби и "былыс. Жеке адамны денсаулы ы о амды денсаулыты элементарлы «б л- шегі» болып табылады, ол белгілі бір аумата, т рлі айматарда мір с ретін жасты, жынысты, леуметтік, ксіптік топтарды денсаулы к рсеткіштеріне негізделген. о амды денсаулы — ел, мемлекет, о амны дегейін сипаттай- тын макроэкономикалы " ым болып табылады. Ол адамдар ауым- дасты ыны к рделі леуметтік-биологиялы жа дайын к рсетеді. о амды денсаулы "лтты байлы, о амды т"тыну, білім дегейі, мір сапасы, т.б. сияты айын "былыс. Ол жеке адамны денсау- лы ыны сипаттамасы жне белгілеріні жиынты ы ана емес, ол со- нымен атар, сол леуметтік а заны ажетті б лігі ететін леуметтік экономикалы асиеттерді интеграциясы, я ни, о ам а тн. о амды денсаулы — о амны рбір м шесіні жеке мір с ру барысында ол жеткізетін денсаулы ыны максимальды дегейі жне жеке міріні максимальды мір с ру "заты ыны шы армашылы ж"мыса абілеттілік дегейі. о амды денсаулы к рсеткіштері б кіл о амны леуметтік ж йе ретінде мірге абілеттілігін, оны леуметтік-экономикалы дамуын, таби и ресурстарды тиімді олдану мен таби и жне леуметтік ортаны тепе-тедігін сипаттайды. 2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 69 Денсаулы леуметтік-психикалы "былыс ретінде екі жаты си- пата ие. Біріншіден, денсаулы — б"л таби и, абсолютті жне ауыспалы игілік, ол "ндылытарды ішінде жо ары иерархиялы сатыда т"ра- ды жне барлы адамдар шін маызды. Денсаулыа деген б"ндай к зарас е жо ары игілік ретінде з мазм"ны бойынша мыжылды дст рлерге ие. Денсаулыты сері адамдар рекетіні барлы салала- рына сер етеді. Адамдарды к пырлы мірлік "былыстарыны то- лыты ы жне арындылы ы тікелей адамны денсаулы «сапасына» туелді. Физикалы жне психикалы жо ары леуеті адамны толы- анды міріні кепілі болып табылады. Екіншіден, денсаулы экономикалы ебек факторыны "рамдас б лігі болып табылады. Ол ебекке абілеттілік орыны к рсеткіші, о ан ебек німділігі жне барлы ажеттіліктерді ана аттандыру дегейі туелді. Денсаулы арылы ебекке тартылу жне оны материалды л-ау- ат к зі ретінде олдану айындалады. Осы аса маызды леуметтік міндеттерді ж зеге асыру адамдарды денсаулы ын ор ау жне к - шейту ажеттілігіні ал ышарты болып табылады 1 . Денсаулы#ты маызды $ым ретінде #арастыру баыты маызды, ол «сау» жне «нау#ас», «дені сау» $ымдарын аны#тайды, б$л $ымдар ме- дициналы# тжірибеде жиі #олданылады, тым %стірт, біра# т$рмысты# дегейде денсаулы# пен нау#асты#, нау#асты# жадай, к'іл-к%й, хал- жадай, сезім, т.б. #абылдауа #олданылады. Дені сау болу физикалы# жне рухани к%штерді толы##андылыын сезінуді, субъективті шаым- дарды болмауын білдіреді. Денсаулы жа дайыны згеруі туралы функционалды к зарас- ты к пт рлілігі денсаулыты жеке адамны зіне тн биологиялы жне леуметтік ызметтерін толыанды атару м мкіндіктерін, сіресе, о амды пайдалы рекет м мкіндіктерін анытайды. Осы к зараса байланысты «дені сау адам» " ымы пайда болды, оны 1 Адамны баса "ытарына ара анда, денсаулыа "ыты болуы со ы кездері ана р елді Конституцияларында арастырыла баста ан. Халыаралы дрежеде адамны денсаулыа "ыты болуы 1948 жылы мойындал ан. Натылы айтса, ол тек ана жедел медициналы жрдем алуына толытай "ы ы бар деген с з. Адамны "ытарыны жалпы Декларациясынын 25-бабында мынадай ереже бекітілген: «р адам соншалыты мір с ру дегейіне "ы ы бар, я ни, оны ішіне таматану, киіну, т"р ын й, медици- налы к тім, леуметтік амсыздандыру жатады жне ол оны денсаулы ы мен отба- сы м шелеріні толыанды мір с руіне зор ыпал етуі керек. Ресей Федерациясыны Конституциясы азаматты "ыты денсаулы сатау жне медициналы к мек к рсету "ытарын енгізді — 41-бап. 70 II Б лім. Медицина леуметтануы мазм"ны — адам а засында патологиялы згерістер бар, біра б"л з- герістер адамны к іл к йі мен ж"мыса абілеттілігіне сер етпейді. Адамны психолеуметтік денсаулы ын физикалы денсаулы сия- ты адамны міріні "заты ы динамикасымен байланысты арастыру ажет. Ол к бінесе, физиологиялы, жасты циклдар а туелді, себебі а за олардан теді. Кез келген а заны, сіресе, адам а засыны ор- ша ан ортамен зара рекеті салыстырмалы т рде белсенді, я ни, реак- тивті емес, ал денсаулы осындай зара рекеттесулерді амтамасыз етуі тиіс. Хронобиология жне хрономедицинада ауру т рлерін зерттеудегі негізгі мселе — а заны биологиялы ыр атарыны сйкестігі б"зы- луы, белгілі бір уаыт аралы ында тетін мір с ру рдістері мен реакия- ларды сырты орталы таби ат "былыстары кезедері, циклдар, т.б. серінен арыны б"зылуы, я ни, дисхроноз. Ауру тек физиологиялы, соматикалы б"зылулар а ана келмейді, сонымен атар, психикалы, леуметтік, ебек, адамгершілік жне т.б. б"зылулар а, я ни, б кіл мір салаларыны б"зылуына келеді, оларды айындау — те иын міндет болып табылады. Мысалы, 'нерксіп басшылыыны пікірі бойынша кез келген ауру ж$- мысшыны 'з #ызметтерін толы# ат#ара алмауы, ал нау#асты отбасы пікірі бойынша ауру дегеніміз — нау#асты немесе оны отбасы м%ше- леріні іс-рекеттерінде 'згеріс пайда болуы, патологты пікірі бойынша ауру — 'мір с%руді #амтамасыз ететін %рдістерді б$зылуы жне т.б. Азаматтарды денсаулы ын ор ау жне жасарту ж йесіні ыз- меті медицина жне фармация салаларыны шекарасынан асып кетеді. Адамны денсаулы ы шін экологиялы ауіпсіз тіршілік ету ортасы, ебек ету жа дайы, т"рмыс жне демалыс, сонымен атар, д"рыс та- матану сипаты, орша ан ортамен, о аммен, мемлекетпен арым- атынас жасауда ы леуметтік-психологиялы ахуал т.б. негізгі р л атарады. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|