Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015

78 
II Блім. Медицина леуметтануы
Адамны жеке мір салты " ымы кез келген леуметтік топа жата-
тын адамны міріні жеке, айрыша ерекшеліктерін амтиды.
Ке ма ынада мір сру салты — б"л популяцияны детке ай-
нал ан мінез-"лы мен іс-рекеттері. Ол бір "лтты немесе жеке 
адамдарды басалардан айрышалайтын наты "рылым, "раушы 
элементтер, тн ерекшеліктер, мір сру салтына ие. Тар ма ынада 
сру салты — о ам мшелеріні саналы трде реттелетін мінез-"-
лытарыны дісі.
Rмір сру салты адамны тек жеке асиеттері (мінез, темперамент, 
мдениет) арылы ана аныталмайды, сонымен атар, леуметтік 
жа дайы (отбасыны леуметтік жа дайы, о амны экономикалы 
дегейі, елді саяси тртібі, т"ратын мекеніні климатты жа дайла-
ры) арылы да аныталады.
От%стік т$рындары мен солт%стік т$рындарыны, жоары тап 
'кілі мен т'менгі тап 'кіліні, жоары дамыан капиталистік #оам аза-
маты мен социалистік #оам азаматыны 'мір с%ру салты %лкен айырма-
шылы#тара ие.
Rмір сру салты кешенді " ым ретінде мір дегейі мен сапасын; 
мдениет ерекшеліктерін; ауіп факторларыны жиынты ын сипат-
тайды.
[мір с%ру дегейі — ел т"р ындарыны (немесе жеке айматы), 
леуметтік таптар мен топтарды мшелері отбасы, жеке адамдарды 
материалды жне мдени ажеттіліктермен амтамасыз етілу де-
гейін к рсететін леуметтік-экономикалы " ым, я ни, т"тыну игілігін 
сипаттайды, санды к рсеткіштер арылы сапалы к рсеткіштерге ба-
сымды береді.
«Rмір сру дегейі» " ымына « мір сру сапасы» " ымыны мазм"-
ны жаын.
[мір с%ру сапасы — б"л материалды, леуметтік, демографиялы 
жне т.б. мір сру жа дайлары мен оларды даму дегейіні жиынты-
ы. Rмір сру сапасы " ымын адамны з мірін субъективті абылдау 
жне ба алауы ретінде тсіндіруге болады.
«Rмір сру дегейі» " ымына ара анда « мір сру сапасы» " ымы 
демократиялану дегейін, ел т"р ындарыны денсаулы жа дайы, ор-
ша ан ортаны жа дайы, білім алу ммкіндігі, леуметтік ор алу дре-
жесін жне т.б. амтиды
1
.
1
Социологический энциклопедический словарь / Ред.-координатор — акад. РАН Г.В. 
Осипов. — М., 2000. 

2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 
79
Кейбір мліметтер бойынша 'мір сапасы к'рсеткіші бойынша 
173 елді арасында 1-ші орында А+Ш, 2-ші орында Канада, ал Ресей 
37-ші орында.
Rмір жне адамны белсенділігіні к пырлылы ы белгілі бір м-
дени ауымдасты аума ында жзеге асады. Американды антрополог 
Л. Уайт «Адамдарды іс-рекеті — мдениетті ызметі. Мдениет — 
т"раты, іс-рекет — згермелі; егер мдениет згерсе онда іс-рекет 
те згереді» деп жаз ан
1
.
Адамдарды мір салты, іс-рекеті рекриация саласында (денсау-
лыты ор ау а ба ыттал ан мдени белсенділік — медицинада, сауы-
тыру технологияларында) мдени факторларды серімен алыптасады: 
таби и-ресурсты, мдени трлерді кеістіктік орналасуы, трлі мде-
ниеттерді зара сері, рухани-идеялы, рационалды зерттеу мен бас-
ару, леуметтік институттар мен атынастарды факторлары
2
.
Мдениет факторларыны о амды (жеке) денсаулыа сер ету 
ерекшеліктері адамдарды леуметтік белсенділігіне, з мір сру сал-
тын олдау мен жаартуына тікелей байланысты. Осы ан байланысты 
адамзатты іс-рекет, дстр, ауру жне денсаулы туралы жинатал-
ан білімдер мдениеті " ымы алыптасады.
Жеке психикалы# ауыт#ушылы#тар психогендік этиологияны негізін 
бойынша сол немесе б'где мдениетке тн. Этномдениетті денсаулы#-
#а серін сипаттау %шін А. Вэллисті аляскалы# эскимостарды мыса-
лында жасалан «арктикалы# долылы#» атты биомдени %лгісін мысала 
алуа болады (Wallace, 1979). Б$л %лгіде на#ты бір топты объективті 
жадайларымен байланысты психикалы# б$зылысты органикалы# себебі 
$йарылады.
Ресей азаматтары шін орта дстр, салт, мдени лгілер мірлік 
жне шаруашылыты тжірибемен айындалады. Батыс Еуропа ха-
лытарыны ( ндірісті кеейту, пайда а "мтылу, жеке табыс жне т.б.) 
тжірибесімен салыстыр анда Еуразия халытарыны тжірибесі а-
та таби и-климатты мір жа дайлары мен апатты жа дай леуетін 
мегеруге, т менгі т"рмыс жа дайында арапайым мір сруге йрену 
жне т.б. айрышаланады
3
.
Rмір сру салтыны сипаттамасында популяцияны денсаулы 
жа дайына сер етуші мір сру дегейі мен мдени ерекшеліктер а-
1
 Уайт Л. Определение культуры // Антология исследований культуры. — СПб., 1997.
2
Социология. Основы общей теории: учеб. для вузов / Под ред. акад. РАН Г.В. Осипова. — 
М., 2003.
3
Зарубина Н.Н. Социально-культурные основы хозяйства и предпринимательства. — М., 
1998.

80 
II Блім. Медицина леуметтануы
тар арастырылады, мынадай ауіп-атер факторлары аталады: зиянды 
экологиялы жадайлар, ндірістік, т$рмысты жне кшелік жараат-
тар, шылым шегу, маскнемдікке салыну, нашаорлы жне психика-
лы белсендіргіш німдерді олдану, нашар таматану, тменгі дене 
белсенділігі, жкті йелдерді, балаларды жне жасспірімдерді орау-
ды жеткіліксіз дегейі, инфекциялы патологияны баылаудаы лсіз 
санитарлы-эпидемиологиялы баылау.
&ауіп факторлары біріншілік: шылым шегу, маскнемдік, д$рыс та-
матанбау, гиподинамия, психоэмиоционалды стресс жне екіншілік: 
диабет, артериалды гипертензия, липидемия, холестеринемия, ревма-
тизм, аллергия жне иммуножетіспеушілік деп екіге жіктеледі.
Кптеген ауіп факторлары адамдарды мір сру салты мен жадай-
ларына туелді. &ауіп факторларын топтастыру жне оларды популя-
цияны денсаулыына сер ету дегейіне байланысты Ю. П. Лисицын 
мен Ю. М. Комаровты жіктеулері белгілі (1-кесте).
Экономикалы жаынан дамыан елдерде жрек-антамырлары, 
тыныс алу жолдары, аллергиялы, эндокринологиялы, онкология-
лы, нейропсихикалы аурулар жне т.б. б$зылыстар, сонымен атар, 
жазатайым оиалар мен жарааттар басым. Осы жне баса да ауру 
трлері азіргі кездегі ркениетке тн («ркениет аурулары), оларды 
инфекциялы жне паразитарлы аурулардан ерекшелігі — ата 
этиологиясы жо. ?ркениеттік ауруларды себептері ауіп факторлары 
арылы тсіндіріледі — леуметтік, психологиялы, генетикалы жне 
т.б. (2-кесте). Ганс Сельені пікірі бойынша азада микробты жне 
т.б. факторларды серімен алыптасатын ауруларды орнына пато-
генді жадайларды патологиясы келді, яни, мір сру салты ерек-
шеліктерінен туындайтын «мір стресстері» нтижелері.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: