Оқулық Қазақстан Ðеспóбликасының Áілім æәне ғылым министрлігі бекіткен

113
Магмалық тау жыныстары.
Жер астынан 
балқып шыққан заттардан пайда болған тау 
жыныстары магмалық тау жыныстары деп 
аталады. Магма (грек. 
magma
— қоймалжың, 
қойыртпақ) — Жердің терең қойнауында 
жоға ры температура мен үлкен қысым жағ­
да йын да түзілетін, газға бай, балқыған отты 
қой мал жың зат.
Магмалық жыныстардың ішінде базальт 
пен гранит өте көп таралған.
Шөгінді тау жыныстары. 
Жер қырты­
сының беткі қабатында су, жел, мұздық 
т.б. сыртқы күштер әсерінен пайда болған 
жыныстар шөгінді тау жыныстары деп 
аталады. Олар химия лық және органикалық 
түр лерге бөлінеді.
46-сурет. 
Жыныс түзуші минералдар
Сен білесің бе?
Жердегі ең кең 
таралған минерал — 
кварц, ол құмда, тау жы­
ныстарында, топырақта 
кездеседі. Кварц алуан 
түрлі болады: аметист, 
тау хрусталі, авантю­
рин және т.б.
Алмаз — ең қымбат 
минерал, ол тек қана 
көміртек атомдарынан 
тұрады. Нағыз алмаз 
түссіз, оны түрлі түсті етіп 
бояуға болады.
Табиғатта минералдар қатты (көмір, құм), сұйық (сынап, мұнай) 
және газ тәрізді (көмір сутектер, күкіртсутек газы) күйде кездеседі. 
Минералдар физикалық қасиеттері бойын ша да ерекшеле­
неді: жылтырлығы, түсі, мөл дірлігі, қаттылығы, меншікті сал­
ма ғы және т.б. Минералдардың ең көп таралған 40—50 түрі бар. 
Бұлар жыныс түзуші минералдар, мысалы: кварц, гипс, кальцит 
және бас қалар (46­сурет). 
Жер қабатын құрайтын барлық тау жыныс тары тегіне қарай үлкен 
үш топқа бөлі неді. Олар: магмалық, шөгін ді және метаморфтық тау 
жыныстары.
Тальк
Гипс
Кальцит
Алмаз
Корунд
Флюорит
Апатит
Ортоклаз
Кварц
Топаз

114
Шөгінді тау жыныстары ұзақ уақыт жа тса тығыздалып, қатты 
жыныстарға айна лады. Осындай жолмен құмнан құмтас, саз дан 
сазды тақтатас, бордан әктас түзіледі.

жүктеу/скачать 3,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: