Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен
жүктеу/скачать 3,84 Mb. Pdf көрінісі
|
(үдеріс)– жүйе
күйінің қандай
болса да
параметрлерінің өзгеруі. Реакция реттілігі- реакцияның кинетикалық теңдеуімен анықталады. Ол кинетикалық теңдеуге кіретін концентрациялардың дәреже көрсеткіштерінің қосындысына тең.
немесе реакция жүру үшін сіңірілетін жылу мөлшері. Реакцияның молекулалығы – реакцияның элементар актісіне қатысатын молекулалардың саны. Реалды газдар – идеалдық газ күйінің теңдеуіне бағынбайтын газдарды реалды газдар деп атайды. Ребиндер ережесі – адсорбцияланған БАЗ молекулалары арқылы жанасушы фазалардың полярляқтарының айырмасының азаятынын көрсетеді.
адсорбциялануы нәтижесінде оның беріктілігінің төмендейтіндігін көрсетеді.
сұйық (немесе газды) ортада шөгуі. Синерезис – кеңістіктік тордың сұйықтықты біртіндеп сыртқа шығарып сығылуы. Сипаттамалық функциялар – белгілі бір параметрлері бойынша дербес туындылары жүйенің күйін сипаттайтын және термодинамикалық қасиеттерін сипаттайтын функциялар. Оларға U,H,F,G,S және т.б. жатады. Сірнелер – сұйық дисперсиялық ортадан тұратын, кеңістікте құрылым түзген жоғары дисперстік жүйелер. 443
Смолуховский теориясы – жылдам коагуляция кинетикасын түсіндіретін теория. Солюбилизация – суда ерімейтін немесе нашар еритін заттардың (көмірсутектердің, жоғары спирттердің), коллоидтық БАЗ-дың судағы ерітінділерінде еру құбылысы.
дисперсиялық ортасы сұйықтық болатын, седиментацияға тұрақсыз, микрогетерогендік және дөрекі дисперстік жүйелер.
3 O] + ионының концентрациясының ондық логарифмінің теріс шамасы: рН=- Іg[H
3 O] + Сызықты полимерлер – мономердің молекуласы бифункционалды және полимер
тізбегі өскенде
бифункционалдылық өзгермейтін жағдайда болады. Мысалы:(-СН 2 - СН 2- ) n полиэтилен және т.б. Сыналық қысым – екі бөлшек бір біріне жақындасқанда олардың беттік қабаттарының бүркемеленісуі нәтижесінде пайда болатын, термодинамикалық тепе - теңдік күйге сәйкес келетін жұқа сұйық қабаттағы қысымның өсімшесі. Тоңазытпалар– қаңқасы жоғары молекулалық қосылыстардың макромолекулаларынан құралған және арасы сұйықтықпен толтырылған, құрылымдық жүйелер.
мономерлердің функционалдығы екіден көп болғанда болады. Синтез барысында негізгі тізбектен бүйірлік тізбектер түзіледі. Олардың қасиеттері кеңістіктік және сызықтық полимерлердің қасиеттерінің аралығында болады. Мысалы: крахмал және т.б.
– берілген ионның қозғалу
жылдамдығының катион
мен анионның қозғалу жылдамдықтарының қосындысына қатынасы, яғни берілген ионның таситын электрлігінің үлесін көрсетеді.
күш, жұмыс, қозғалыс дегенді білдіреді) жылу мен жұмыстың бір біріне түрленуін, энергияның бір түрден басқа түрге айналу заңдылықтарын қарастырады. Термодинамикалық жүйе – айналадағы ортадан ойша бөлінген дене немесе өзара әрекеттесетін денелер тобы. Термохимия – реакцияның жылу эффектісін зерттейтін физикалық химияның саласы. 444
Тиксотропия – құрылым түзгіш жүйелердің механикалық әсерден бұзылғаннан кейін өзінің бастапқы күйіне қайтып келе алу қабілетін сипаттайтын құбылыс.
дәрежесін көрсететін бірдей катионы немесе анионы бар екі тұзға батырылған инертті металдан тұратын жүйе.
жұту қасиетіне негізделген зольдегі дисперстік фаза бөлшектерінің өлшемі мен концентрациясын анықтайтын әдіс.
тұрақты химиялық қосылыс түзілгенде болатын жылу. Тұйық жүйелер – зат алмасуынан басқа әрекеттесулер болатын жүйелер. Тұрақтылық – дисперстік жүйелердің құрамын өзгеріссіз сақтай алу қабілеті; дисперстік фаза бөлшектерінің концентрациясы мен бөлшектердің өлшемі бойынша таралуы уақытқа байланыссыз тұрақты болып қалады. Тұтқырлық коэффициенті (η) – бірлік аудандағы сұйықтықты парралель қозғалыста жылжытатын күш мөлшері. Оның бірлік өлшемі – г∙см -1 ∙сек -1 . Бұл шаманы пуаз деп атайды. ӨЖ (СИ) жүйесі бойынша бір пуазда 0,1Па∙сек (паскаль - секунд) болады.
бөлінген, кез келген нүктелердің физика – химиялық қасиеттері бірдей болатын жүйенің бір бөлігі.
ᶲ і = Р,Т,n
і мұндағы G- Гиббс энергиясы, n і - берілген заттың моль саны; Р- қысым, Т – температура. Химиялық реакция жылдамдығы – бірлік көлемде және бірлік уақытта зат (реагент) концентрациясының өзгеруі. Химиялық тепе – теңдіктің ығысуы – жүйенің бір тепе – теңдіктен екінші тепе – теңдік күйіне ауысуы. Цикл (айналымды процесс) – жүйе күйінің параметрлері біраз өзгеруінен кейін бастапқы күйге қайта оралатын процесс. Шексіз (шектелмеген) ісіну – бұл кезде полимерлердің массасы (m) және ісіну дәрежесі (α) белгілі бір максимум мәндеріне жетеді де, содан соң полимердің еріткіште еріуіне байланысты қайтадан төмендейді. 445
Шекті (шектелген) ісіну – бұл кезде полимер массасы (m) мен ісіну дәрежесі (α) берілген температурада және концентрацияда өздерінің шекті мәніне жетеді де , әрі қарай өзгермейді. Шеттік бұрыш – үш фаза (қатты дене, сұйықтық және газ) түйіскен нүкте арқылы сұйық тамшы бетіне жүргізілген жанаманың сұйықтық жағындағы бұрышы.
– дисперстік фаза бөлшектерінің шөгуінің (седиментациялануының) нәтижесінде потенциалдар айырымының пайда болуы.
қабілеттіліктері иондардың валенттіліктері өскен сайын артатының көрсетеді.
еріткіштің қайнау температурасынан жоғарылауына негізделген еріген заттың молекулалық массасын анықтайтын әдіс.
процестер. Экстенсивтік (сыйымдылық) параметрлер – жүйедегі заттардың өлшеміне пропорционал болатын параметрлер. Мысалы көлем, масса және т.б.
ерітіндіде иондар күйінде болатын қосылыс. Электроосмос – сыртқы электр өрісінің әсерінен дисперсиялық орта бөлшектерінің жылжу құбылысы. Электрофорез – сыртқы электр өрісінің әсерінен дисперстік фаза бөлшектерінің жылжу құбылысы. Эмульсиялар (майғындар) – дисперстік фаза мен
дисперсиялық ортасы өзара ерімейтін немесе нашар еритін екі сұйықтықтан тұратын жүйелер. Эндотермиялық процестер – жылуды жүйе шығарғанда болатын процестер. Энтальпия (Н)- ол ішкі энергия мен мынадай қатынаста болады: Н= U + РV. Мұндағы ρ,V қарастырылып отырған жүйенің қысымы мен көлемі, U- ішкі энергия.
мынадай теңдеумен анықталады: . Мұндағы: Q- жылу, Т- температура. 446
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Оқулықтар мен оқу құралдары: 1. Қоқанбаев Ә.Қ., Мұсабеков Қ.Б. Химиялық кинетика және катализ: оқу құралы – Алматы КП «Карина» 1994. -44 б. 2 Қоқанбаев Ә.Қ. Физикалық химияның қысқаша курсы: оқу құралы – Алматы: Білім, 1996. -224 б. 3 Қоқанбаев Ә.Қ. Сорбциялық құбылыстар: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2001. -54 б. 4 Қоқанбаев Ә.Қ. Коллоидтық жүйелердің жалпы қасиеттері: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2002. -72 б. 5 Қоқанбаев Ә.Қ., Қ.Б. Мұсабеков, Ш. Ерболат. Коллоидтық химияның демонстрациялық тәжірибелері: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2002. -151 б. 6 Қоқанбаев Ә.Қ. Коллоидтық жүйелердің тұрақтылығы және құрылым түзілуі: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2007. -54 б.
7 Мұсабеков Қ.Б., Әбдиев Қ.Ж. Коллоидтық химияның негіздері: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2008. -178 б. 8 Қоқанбаев Ә.Қ. Коллоидтық беттік-активтік заттар: оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2009. -88 б. 9 Оспанов Х.Қ., Қамысбаев Д.Х., Абланова Е.Х., Шәбікова Г.Х. Физикалық химия: оқулық - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 689 б.
10 Алмашев Б.К. Физикалық және кллоидтық химия практикумы: Оқу құралы. Алматы: Мектеп, 1985 ж. – 208 б. 11 Балезин С. А., Ерофеев Б.В., Подобаев Н.И. Основы физической
и коллоидной химии. -М.: Просвещение. 1975. -398 с. 12 Болдырев А. И. Физическая и коллоидная химия. -М.: Высшая школа, 1974. 13 Горшков В. И., Кузнецов И. Л. Физическая химия. -М.: 1986. 14 Даниэльс Ф., Олберти Р. Физическая химия. –М.: Мир, 1978. 15 Киреев В. А. Краткий курс физической химии. -М.: Химия, 1978. 16 Кнорре Д. Т., Крылова Л. Ф., Музыкантов В. С. Физическая химия. -М.: Высшая школа, 1990. 17 Уильямс В., Уильямс Х. Физическая химия для биологов. -М.: Мир,1976. 18 Физическая химия в вопросах и ответах. (Под общей ред. К. В. Топчиевой и Н. В. Федоровича) -М.: 1981.
447
19 Эмануэль Н.М., Кнорре Д.Т. Курс химической кинетики. -М.: Высшая школа, 1969. 20 Добыгин Д П., Каданер Л. И., Серпинский В.В. и др. Физическая и коллоидная химия. -М.: Просвещение, 1976. 21 Глазов В. А. Основы физической химии. -М.: Высшая школа, 1981. 22 Воюцкий С.С. Курс коллоидной химии. -Москва: Химия, 1976. - 512 с. 23 Зимон А.Д., Лещенко Н.Ф.. Коллоидная химия. -Москва: Химия, 1995. -326 с. 24 Гельфман М.И., Ковалевич О.В., Юстратов В.П. Коллоидная химия. -Санкт.Петербург. Москва. Краснодар: Лань, 2008. -336 с. 25 Kokanbaev A.K. Cours de chemie colloidale. Republigue de Guinee, Universitē de Konacry 1983, p. 224. 26 Kokanbaev A.K. Bangura A. Recueil experiences demonstratives de chimie colloidale. Republigue de Guinee, Universite de Konalcry 1983, p. 43.
27 Бірімжанов Б. А., Омаров С.Т. Химия термнидерінің орысша- қазақша сөздігі. Алматы, 1969. 28 Омаров С.Т. Химия терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. -Алматы, 1987. 29 Қоқанбаев Ә. Коллоидтық химия терминдерінің орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі. Алматы, 1992 ж. 62 б. 30 Нұрахметов Н., Шаяхметов Ш. Химия терминдерінің орысша- қазақша сөздігі. Алматы. “Ана тілі”, 1992. 31 Нухин А., Шәбікова Г., Оспанов X., Сәтбаев Б. Физикалық химия терминдерінің орысша-қазақша сөздігі. Алматы. “Рауан”, 1993. 32 Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Химия 13 т. «Рауан» Алматы, 200 ж. 324 б. (авторлар ұжымы) 33 Қоқанбаев Ә.Қ., Мұсабеков Қ.Б., Өміржанова А.Т. Коллоидтық химия терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. -57 б. 34 Қоқанбаев Ә.Қ., Мұсабеков Қ.Б., Әшімұлы К. Мұнай химиясы терминдері мен сөз тіркестерінің орысша-қазақша және қазақша- орысша сөздіктері. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. - 72 б.
448
МАЗМҰНЫ Алғы сөз 4
5 Бірінші бөлімге кіріспе 6 Физикалық химияның дамуына қысқаша шолу 9
14
1. Заттардың агрегаттық күйлерінің сипаттамасы 14
2. Газдар 16
2.1. Газдардың заңдары 16
2.2. Идеал газдар, олардың физикалық күйінің теңдеуі 18
2.3. Газдардың кинетикалық теориясы 20
2.4. Реал газдар 25
3. Сұйықтықтар 28
3.1. Сұйық күйіндегі заттардың жалпы сипаттамасы 28
3.2. Беттік керілу 30
3.3. Сұйықтықтың тұтқырлығы 32
3.4. Будың қысымы 34
4. Қатты заттар 35
4.1. Кристалдардың ішкі құрылымының жалпы сипаттамасы 35
4.2 Изоморфизм және полиформизм 39
Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар 40
II ТАРАУ. ХИМИЯЛЫҚ ТЕРМОДИНАМИКА 41
1. Химиялық термодинамикаға кіріспе. Негізгі түсініктер, анықтамалар және шамалар 41 2. Идеал газ ұлғаюның максимал жұмысы 46 3. Термодинамиканың нөлінші заңы 48 4. Термодинамиканың бірінші заңы, оны кейбір процестерге қолдану 48
5. Жылусыйымдылық 52
6. Гесс заңы және оның салдары 54
7. Жылу эффектілерінің температураға тәуелділігі. Кирхгоф заңы
58 8. Жылу эффектілерінің түрлері және оларды анықтау 59 8.1. Түзілу жылуы 59 8.2. Бейтараптану жылуы 61 8.З. Еру жылуы 62 8.4. Жану жылуы 63 9. Термодинамиканың бірінші занының биологиялық 64 449
процестерді зерттеудегі маңызы 10. Термодинамиканың
екінші заңы. Энтропия туралы түсінік 66 10.1. Карно-Клаузиус тәсілі 67 10.2. Карно айналым процесі 68 10.3. Карно-Клаузиус теоремасы 70 10.4. Энтропия 70 10.5 Каратеодори тәсілі 71 11. Энтропия және қайтымсыз процестер 72 12. Энтропияның өзгеруін есептеу 75 13. Термодинамиканың екінші заңының статистикалық сипаты. Энтропия және термодинамикалық ықтималдылық 78
14. Гиббстің негізгі теңдеyi және қосымша термодинамикалық функциялар 81 15.
Изохоралық-изотермиялық және
изобаралық- изотермиялық потенциалдар 83 16. Сипаттамалық функциялар 85 17. Термодинамикалық потенциалдардың изотермиялық процестердегі өзгеpyi 87
18. Гиббс-Гельмгольц теңдеуі 89
19. Максимал жұмыс және химиялық реакцияның мүмкіндігі 90
20. Заттар түзілуінің стандарттық-изобаралық потенциалдары 91
21. Термодинамиканың биологиядағы маңызы 92
22. Термодинамиканың үшінші заңы. Энтропияның абсолюттік мәнін есептеу 94 Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер 95
III ТАРАУ. ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФАЗАЛЫҚ ТЕПЕ- ТЕҢДІКТEP 99
1. Химиялық потенциал 99
2. Идеал газдың химиялық потенциалы 101
3. Химиялық тепе-теңдік 102
4. Химиялық тепе-теңдіктің ығысуы. Лө-Шателье ережесі 105
5. Температураның химиялық тепе-теңдік тұрақтысына әсері. Реакция изохорасы мен изобарасының теңдеулері 109 6. Фазалық тепе-теңдік. Гиббстің фазалар ережесі 110 7. Клайзиус-Клайперон теңдеуі 114 8. Термиялық талдау 116 8.1. Біркомпонентті жүйелер 118
450
8.2. Екікомпонентті жүйелер 123 8.3. Үшкомпонентті жүйелер 131 Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер 133
IV ТАРАУ. ЕРІТІНДІЛЕР 135
1. Ерітінділердің жалпы симаттамасы 135
2. Сұйылтылған ерітінділер. Рауль заңы 137
3. Бинарлық жүйелердегі сұйықтық-бу тепе-теңдігінің диаграммасы. Коноваловтың бірінші заңы. 140 4. Азеотроптық ерітінділер. Коноваловтың екінші заңы 142 5. Сұйықтықтардың өзара еруі. 144 6. Заттың өзара араласпайтын екі еріткіште таралуы. 148 7. Газдардың сұйықтықтардағы epiтнділеpi 149 8. Қатты дененің сұйықтықтағы epiтiнділеpi 151 9. Ерітінділердің коллигативтік қacиeттеpi 153 9.1.
Ерітінді бетіндегі еpiткiштiң бу
қысымының салыстырмалы төмендеуі. Ерітіндінің қайнау температурасының таза еріткіштің қату температурасынан жоғарылауы 154
9.2. Ерітіндінің қату температурасының таза еріткіштің қату температурасынан төмендеуі 156 9.3. Осмостық қысым 159 9.4. Коллигативтік қасиеттерді өлшеуге негізделген тәсілдерді салыстыру 164
Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер
165 V ТАРАУ. ЭЛЕКТРОХИМИЯ. ЭЛЕКТРОЛИТ ЕРІТІНДІЛЕРІ (ИОНИКА) 167
1. Электролит ерітінділерінің ерекшеліктері 168
2. Электролиттік диссоциация теориясы 169
3. Әлсіз және күшті электролиттер. Оствальдтың сұйылту заңы 173 4. Kүшті электролиттер теориясы 174 5. Электролиттердің электрөткізгіштігі 177 Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер 181
VI ТАРАУ. СУЛЫ ЕРІТІНДІЛЕРДЕГІ ИОНДЫҚ ТЕПЕ- ТЕҢДІК. 184
1. Ерітінділердегі қышқылды-негіздік тепе-теңдік. 184
451
2. Судың иондық көбейткіші. pH және рК туралы ұғым 186 2.1 Сутектік көрсеткіші 186 2.2 рК туралы ұғым 188 3 Активтік және аналитикалық (титрлік) қышқылдылық 189 4. Буферлік қоспалар 190 Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер 193
VII ТАРАУ. ЭЛЕКТР ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕР ЖӘНЕ ЭЛЕКТРОДТЫҚ ПРОЦЕСТЕР (ЭЛЕКТРОДИКА) 195
1. Гальваникалық элемент және электролизер 195
2. Электрлік жүйелердің фазалар арасындағы потенциал айырымының пайда болуы 204 3. Металл-ерітінді бөлу бетіндегі қос электрлік қабаттың құрылысы 207
4. Электродтық потенциалдар. Нернст теңдеуі 209
5. Мембраналық тепе-теңдік және мембраналық потенциал 212
6. Электродтардың түрлері 214
6.1. Салыстыру электродтары. Э. қ. к. анықтау 219
6.2. Шыны электрод 220
6.3. Ионталғампаз электрод 223
Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер
224 VIII ТАРАУ. ХИМИЯЛЫҚ КИНЕТИКА ЖӘНЕ КАТАЛИЗ 227 1. Негізгі қағидалар мен түсініктер 227 2. Реакциялардың кинетикалық жіктелуі 229 3. Қайтымды және қайтымсыз реакциялар 232 4. Әр түрлі peттілікті реакциялардың кинетикалық теңдеулері 232 5. Температураның химиялық реакция жылдамдығына әсеpi. Аррениус теңдеyi. Активтендіру теориясы 239
6. Активтік соқтығысулар теориясы 242
7. Активтелген
комплекс (кешен) теориясы 245 8. Күрделі реакциялар 248 8.1. Параллель реакциялар 248 8.2. Қосарлану реакциялары немесе ілесімді реакциялар 249 8.3. Тізбектелген реакциялар 250 8.4. Тізбекті реакциялар 251 8.5. Фотохимиялық реакциялар 253 9. Катализ (каталитикалық реакциялар) 255
452
9.1. Гетерогендік катализ теориялары 258 9.2. Ферментативтік катализ 262 Қайталауға және өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен есептер 266
жүктеу/скачать 3,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|