Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
|
288 нысандары болып табылады: тарату, демонтаждау, реттеу, жою, басқа да қақтығысқа ҧласып, аяқтау. Шиеленісті шешу әдістері ең алдымен кҥшті жолын кесу және келіссӛздер болып табылады. Мәжбүрлеп күресу (моральдық және физикалық) әдетте, қақтығысқан қатысушылар бәсекелестік стратегиясын қолданғаннан кейін орын алады. Кҥшті жанжал тақырыбы ӛзінің қарсыластарын ӛзіне беріп, кҥшті тараптың талаптарын қабылдауға мәжбҥр етеді. Бҧл жағдайда тек бір тараптың мақсаты толықтай қол жеткізіледі. Басқа тарап жеңімпаздың талаптарын орындайды немесе кешірім жолымен ӛз қателіктерін қабылдайды . Келіссӛздер жанжалдарды шешудің тиімді әдісі болып табылады. Келіссӛздер - екі немесе одан да кӛп партиялардың бірдей мәселе бойынша, тҥрлі артықшылықтары мен басымдықтары бойынша әртҥрлі кӛзқарастары бар бірлескен шешімдерді табу ҥдерісі. Бҧл жерде барлық жанжалдаушы тараптар ӛзара мҥдделерге қол жеткізуге және қақтығысты тудырған проблеманы шешуге бағытталған. Келіссӛздер ҥшін бастапқы шарттар: ӛзара тәуелділік, толық емес антагонизм немесе толық емес ынтымақтастық. Келіссӛздердің әдіснамасын пайдалану ҥшін қатысушылар арасындағы қарым-қатынас арнасын эмоционалдыдан рационалға аудару керек. Табысты келіссӛздер ҥшін олардың толыққанды дайындықтарының алғышарты болып табылады. Қақтығыстарды талдау алгоритмінде кӛрсетілгендей, дайындықты қақтығысқа қатысушылардың, олардың мҥдделері мен ҥміттері туралы ақпарат жинау арқылы бастау қажет. Сондай-ақ, алдын ала анықтау - әр тарап ҥшін қандай келісімге қол жеткізу керек және келіссӛздер жолдары мен тәсілдерін анықтау. Заманауи әдебиеттерде келіссӛздер жҥргізудің және техниканы жетілдірудің кӛптеген әдістері сипатталады, бҧл бізге жанжалдасқан тараптардың қарым-қатынастарын қалыпқа келтіруге мҥмкіндік береді. Олардың бірі психолог Ч.Осгуд техника «ПРИСН» (кернеуді азайтудағы дәйекті және ӛзара бастамалар). Бҧл әдіс қақтығыс субъектілерінің кез келген нысанында (жеке- дара, топаралық) шиеленісті азайтудың тиімді қҧралы болып табылады. «ПРИСН» әдісінің ережелері: ■ қақтығысқа қатысушыларды татуласуға бағытталған, олардың мазмҧнын және функционалдық қажеттілігін тҥсіндіруге бағытталған кейбір қадамдарды кӛрсету; ■ қатысушылардың бірі ашық қақтығысты тоқтату ҥшін барынша тырысады деп мәлімдейді; ■ жарияланған барлық уәделерді орындауға; ■ қарсылас тарапты басқа тарапқа ығыстыру ҥшін алмастыруға дайын болатын концессияларды анықтау ҥшін барынша қолдауға шақырыңыз; 289 ■ концессиялар кезеңі ӛте ҧзақ уақытты алады, оны жеделдетуге болмайды; ■ қарсыластың жеңілдіктерін кҥте отырып, қарым-қатынастың ӛзара қарым-қатынасын қорғау маңызды. Әдебиетте әңгіме басшылар ҥшін жанжалды жағдайдағы келіссӛздерді тиімді жҥргізу туралы ҧ с ы н ы м д а р жасалады. 1. Екі жаққа да қатысты мән-жайларды қарастыру 2. келіссӛздер жҥргізудің айқын стратегиясын білу. 3. Келіссӛзді оң жаңалықтардан бастаңыз. 4. Мәселелерді талқылаңыз, жеке басына кӛшпеңіз. 5. Ҧтымды, мақсатқа бағытталған кӛзқарасты ҧстаныңыз. 6. Алғашқы мәлімдемеге байланбаңыз. 7. Екі жаққа да тиімді шешім табуға тырысыңыз. 8. Объективті критерийлерді қолдану (эмоция немесе қысым емес, айқын қағидаттары мен ҥміттері). Сонымен бірге кӛшбасшы қақтығысқан қызметкерлермен келіссӛздер орынсыз, егер: басшының нҧсқау беру қҧқығы бар, бҧйрық бере алатын болса; кеңес берушінің пікірінше, сіздің пікіріңізге сәйкес келмейтін кӛзқарас; жағдайды объективті бағалайтын және жалпы шешімдер қабылдайтын ортақ келісімге келтіретін ҥшінші жақ болса. ЭМОЦИОНАЛДЫҚ САРҚЫЛУ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕГІ КУЙЗЕЛІСТІҢ САЛДАРЫ РЕТІНДЕ Психологиялық әдебиеттерде ҧзақ уақытты кҥйзеліспен байланысты кәсіби қызметке тікелей қатысы бар сезімдерді сипаттау ҥшін «жану» термині қолданылады. Мҧғалімдерге басқа адамдармен тығыз байланыста жҧмыс жасауға тура келетіндіктен олар әдетте кҥйзеліске бейім, жануды шақырады. Маслач (Maslach, 1981) бойынша жану — бҧл эмоционалды сарқылу, деперсонализацияның және жеке жетістіктердің деңгейі тӛмендеуі, бҧл басқа адамдармен тығыз қарым – қатынастарды талап ететін адамдарда пайда болуы мҥмкін. Бҧл созылмалы эмоционалды шамадан тыс жҧмысқа реакция, балалармен ӛте кӛп қарым – қатынас салдарынан болатын, әсіресе қандай да қиындықтар немесе мәселелерден пайда болады. Осылайша, жануды кәсіби қызметке байланысты стресс нысандарының бірі ретінде қарастыруға болады. Кәсіптік кернеу мәселесі бойынша әдебиетте мынадай жану сипаттамалары келтірілген: ■ мотивацияның жоғалуы; |