Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

142
ПРОЕКТ
қозғалыс бағытына 

бұрыш жасап 
әрекет етсін (сурет 4,14). Қозғалыс 
жылдамдығының бағытына сәйкес 
келетін 
∆
r

орын ауыстыру векторын 
Ох
өсінің бойымен бағыттайық та, 
F
күшінің координаталар өстеріндегі 
F
x
және 
F
y
құраушыларын салайық. Су-
ретте көрсетілген
күштердің ішінен 
механикалық жұмысқа қатысты екі 
күшті ғана айтамыз. Олардың бірі – қозғалыс бағытымен бағыттас 
F
күшінің 
F
x
құраушысы, ал екіншісі – қозғалыс бағытына қарама-қарсы 
бағытталған үйкеліс күші (
үйк
F
). Басқа күштер қозғалыс бағытына пер-
пендикуляр болғандықтан, олардың осы бағыттағы проекциялары нөлге 
тең. Ендеше, істейтін жұмыстары да нөлге тең, яғни олар дененің орын 
ауыстыруына қатыспайды; сөйтіп, механикалық жұмысқа қойылатын 
талаптың екінші шартын орындай алмайды.
F
x
және 
үйк
F
күштері дененің 
түзусызықты
қозғалыс бағыты бой-
ымен оған 
тұрақты
әрекет ететін күш болғандықтан, олардың істеген 
жұмыстарын анықтау үшін (4.10) формуласын қолдана аламыз. Ол үшін 
бұл екі күштің 
Ох
өсіндегі проекцияларын анықтап алу керек.
үйк
F
күшінің 
Ох
өсіндегі проекциясы теріс санмен өрнектеледі:
–
F
үйк
(
х
)
. Сондықтан үйкеліс күшінің істейтін жұмысы да теріс таңбала-
нады:
А
= –
F
үйк
(
х
)
· 
s
.
(4.11)
F
x
күшінің 
Ох
өсіндегі проекциясын тік бұрышты үшбұрыштың 

бұрышына іргелес жатқан катеттің гипотенузаға қатынасы бойынша 
анықтай аламыз:
F
х
= 
F 
cos

, мұндағы 
F
берілген 
F
күшінің модулі (сан мәні) болып 
табылады.
F
x
күші 
∆
r

орын ауыстыру векторымен бағыттас болғандықтан
(сурет 4.14), оның жұмысы оң таңбаланады, әрі жүрілген жол орын ауы-
стыру векторының модуліне тең болады: 
s 
= |
∆
r

|.
Сонымен, тұрақты 
F
x
күшінің істейтін механикалық жұмысы (4.10) 
формуласына сәйкес мына формуламен анықталады:
A 
=
F
х
· |
∆
r

| немесе 
A 
= 
F 
|
∆
r

| cos

. 
(4.12)
mg

F
y
N
F
F
F
x
s
=
r

∆

x
y
Сурет 4.14. Қозғалыс бағытына
бұрыш жасай әрекет ететін күш
F
óéê.
ү

143
ПРОЕКТ

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: