Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

заттық түріне де, өрістік

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Pdf көрінісі

бет	104/219
Дата	22.12.2023
өлшемі	5,74 Mb.
	#142615
түрі	Оқулық

1 ... 100 101 102 103 104 105 106 107 ... 219

Энергия деп материяның қозғалысы мен өзара әрекет-тесуінің бірегей әмбебап өлшемі болатын физикалық шаманы айтады.
Энергия деп физикалық жүйенің жұмыс жасау қабілетінің сандық өлшемі болатын скалярлық шаманы айтады.

заттық
түріне де,
өрістік
түріне де) ортақ ұғым. Материяның заттық түріне
жататын энергияға 7-сыныпта оқыған
механикалық энергия
және 8-сы-
ныпта оқыған
жылулық энергия
мен
ішкі энергия
мысал бола алады.
Механикалық энергия денелердің, ал жылулық энергия мен ішкі энер-
гия молекулалардың қозғалыстары мен өзара әрекеттесулері арқылы
көрініс береді.
Солармен қатар материяның өрістік түрлері де белгілі бір энергия-
ларды иеленеді. Мысалы: 8-сыныпта оқыған
электр өрісі
мен
магнит
өрісі
де, осы оқулықтың 3-тарауында қарастырған
гравитациялық өріс
те энергияға ие. Энергияның өрістік түріне
химиялық байланыс энергия-
сы
мен
атомдық
(
ядролық
)
энергияны
да жатқызады. Сонымен, энергия
ұғымына кең мағынада мынадай анықтама бере аламыз:
Энергия
деп материяның қозғалысы мен өзара әрекет-тесуінің
бірегей әмбебап өлшемі болатын физикалық шаманы айтады.
Энергия туралы кең мағынада сөз қозғағанда физиканың ғылыми
тіліне
физикалық жүйе
деген терминдік сөз тіркесі енгізіледі. Физика-
лық жүйе материяның заттық түрлеріне де, өрістік түрлеріне де енетін
нысандарды қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда энергия ұғымының тағы
бір қырын аша аламыз:
Энергия
деп физикалық жүйенің жұмыс жасау қабілетінің сандық
өлшемі болатын скалярлық шаманы айтады.
Бұл анықтама энергия мен жұмыс ұғымдарының арасындағы тығыз
байланысты айғақтайды. Мұндай айғақ өздеріңе 7–8-сыныптардан белгі-
лі мына аналитикалық формула арқылы өрнектеледі:
A
=
∆
E
= |
E
2
– E
1
|.
(4.15)
Оңай есте сақталатын бұл формуланың терең физикалық мағынасы
мыналарға саяды:
Біріншіден
, бұл өрнек кез келген физикалық жүйенің атқаратын
А
жұмысы сол жүйенің энергиясының
∆
E
өзгерісі есебінен істелетінін
көрсетеді, сөйтіп жұмыс пен энергияның арасындағы эквиваленттік тепе-
теңдікті айғақтайды.
Екіншіден
, 8-сыныпта «термодинамика негіздері» тарауында айт-
қанымыздай, егер жүйенің өзі жұмыс істесе оның энергиясы
∆
E
ша
-
масына кемитіндігін, ал сыртқы күштер жүйеге жұмыс істесе оның
энергиясының соншама шамаға өсетінін, сөйтіп жұмыс пен энергияның
оң немесе теріс сандарды қабылдай алатын скалярлық шамалар екенін
білдіреді.
Үшіншіден
, өз кезегінде
жұмыстың да энергия өзгерісінің өлшемі

145
ПРОЕКТ
бола алатындығын, сөйтіп олардың өлшем бірліктерінің де бірдей бо-
латындығын, яғни

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 100 101 102 103 104 105 106 107 ... 219