160
ПРОЕКТ
а
)
ә
)
б
)
N
v
F
B
a
Сурет 5.1. Тербелмелі жүйелер
F
a.
F
a.
F
a.
N
F
=
ê
F
ê
Тербелмелі жүйелердегі денелер тербелістер жасай алады. Бұндай
жүйелерге Жер шары да қатысады. Алайда Жердің массасы аталған де-
нелердің массаларынан өлшеусіз үлкен болғандықтан, оның тербелмелі
жүйелердегі қозғалысы ескерілмейді.
Бір-бірімен байланыса отырып, тербелістер жасауға қабілетті
денелер жиынын
тербелмелі жүйе
деп атайды.
3. Тербелістерді жалпы түрде сипаттау үшін тербелмелі жүйенің
орнықты тепе-теңдік күйі
деген ұғым енгізіледі.
Тербелмелі жүйенің
орнықты тепе-теңдік күйі
деп жүйедегі денелер-
ге әрекет ететін ішкі күштердің теңәрекетті күші нөлге теңелетін
күйін айтады.
Жоғарыдағы суреттерде денелердің орнықты тепе-теңдік күйлеріне
а
) және
ә
) суреттер сәйкес келеді. Шынында да, суреттерден көріп отыр-
ғанымыздай, серіппенің серпімділік күші дененің, ал жіптің керілу
күші қыз баланың ауырлық күштерімен теңгеріліп, олардың теңәрекетті
күштері нөлге теңеліп тұр (
F
=
F
а
+
F
k
= 0).
Серіппелі маятникті немесе әткеншектегі қыз баланы тербеліске
келтіру үшін оларды ең алдымен сыртқы күштердің әрекетімен ор-
нықты тепе-теңдік күйлерінен шығару қажет. Мысалы, қыз баланы әт-
кеншектегі керілген жібімен қоса белгілі бір бұрышқа бұрып, жоғары
көтереді де қоя береді (сурет 5.1,
б
). Сол сияқты серіппені де жүгімен
қоса жоғары қысып немесе төмен тартып, еркіне жібереді (сурет 5.2). Бұ-
дан кейін қосымша энергия алған әткеншектегі қыз бала да, серіппедегі
дене де жүйедегі ішкі күштердің әрекетімен тербелмелі қозғалыстар
жасайды. Мұндай тербелмелі қоғалыс
еркін тербеліс
деп аталады.
Достарыңызбен бөлісу: 
