Механика деген қандай ілім? Механикалық қозғалыс деп қандай қоз- ғалысты айтады? 2

11
ПРОЕКТ
6. Галилейдің салыстырмалылық принципі қалай тұжырымдалады?
7. Галилейдің түрлендірулері деп қандай өрнектерді айтады? Галилейдің 
жылдамдықтарды қосу заңы қалай өрнектеледі? Өрнектегі әр жылдам-
дық нені білдіреді?
8. Төмендегі мысалда келтірілген есептің шығару жолын түсіндір.
Есеп шығару мысалы
Есеп. 
Жанай аққан жаңбыр тамшылары бірқалыпты түзусызықты 
қозғалып бара жатқан трамвай терезесінде вертикальға 30
°
бұрыш жа-
сайтын жолақтар түзеді. Трамвайдың жылдамдығы 5 м/с. Тамшылар-
дың Жерге қатысты жылдамдығы қандай?
Берілгені
v
1
= 5 м/с
 
= 30
°
v
2
– ?
Есеп мазмұнын талдау
Тамшылардың Жерге қатысты 
v
2
вертикаль төмен 
бағытталған жылдамдығын табу үшін Галилейдің жыл-
дамдықтарды қосу заңын пайдаланамыз.
Қозғалмайтын 
xOy
координаталар жүйесін Жермен, 
ал қозғалыстағы 
x
′
O
′
y
′
жүйесін трамваймен 
байланыстырамыз. Тамшының 
xOy
жүйе-
сіндегі жылдамдығын 
v
2
арқылы, ал 
x
′
O
′
y
′
жүйесіндегі вертикальға бұрыш жасай орна-
ласқан жылдамдығын 
′
2
v

арқылы белгілей-
міз. Жылдамдықтарды қосу заңы бойынша:
v
2
= 
′
2
v

+ 
v
1
.
Векторларды қосу графигінен көрініп 
тұрғандай (сурет 1.3), 
v
1
мен 
v
2
жылдамдықтары тікбұрышты вектор-
лық үшбұрыштың катеттері, ал 
′
1
v

жылдамдығы оның гипотенузасы 
болып табылады. Тікбұрышты үшбұрыштың 
α
бұрышына қарсы жатқан 
катеттің іргелес жатқан катетке қатынасы осы бұрыштың тангенсіне тең 
екенін білеміз:
v
v
v
v
1
2
2
1
=
=
tg
tg
α
α
,
бұдан 
v
v
v
v
1
2
2
1
=
=
tg
tg
α
α
,
.
Шешуі:
v
v
v
v
1
2
2
1
=
=
tg
tg
α
α
,
v
2
5
8 6
=
ì/ñ
tg30
ì/ñ
Å
C 
,
м/с.
Жауабы:
8,6 м/с.
y
О
x
x
′
v
1
v
2
′
y
′
О
′

v
2
Сурет 1.3
v
1
v
2
′
v
1
′

12
ПРОЕКТ

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: