еркімен бағынуы. Баскашаайтканда, бостандык дегеніміз кажеттілікті танып-білуге негізделген іс-эрекет. Ѳнегелілік жэне кұкыктык мэселелерге токтала келе, Фихте этиканы — адамның ішкі дүниесіне багатгалған бостандык деп, ал кұкыкты - адамдар арасындағы сырткы катынастарды реттейтін әлеуметтік кұбылыс деп санайды. Демек, кукык эділеттілік зандарына емес, адамдар арасындага ѳзара катынастарга сүйенеді. Ал ѳзара катынастардың, келісімдердің негізі болып, коғамда үстемдік етіп тұрған заңдарға эркімнің бағынуы саналады. Фихте мемлекеттік билікті бөлу идеясын колдамайды. Жалпы адамзат меншік иелері жэне меншігі жоктар болып екіге бөлінеді. Мемлекет дегеніміз - меншік иелерінің ұйымы. Демек мемлекет азаматтардан баскалардың кұкығын мойындауды талап ету үшін, өзінің олардың әркайсысына меншік иесі болуға болатындай ұйымдастыру кабілеті болуы керек. Кейінгі еңбектерінде Фихте мемлекет пен құкыкты адамзаттың эдепті өмір сүруінің бастапкы, бірак кажетті даму сатысы деп, ал коғамда эдептілік завдары толык жеңгенде кұкык пен мемлекеттің керегі болмайы деген пікір айтады. Фихтенің осы пікірлері өзінен кейінгі ойшьшдарга үлкен эсер етгі. 79
Шеллинг Фридрих Вильгельм (1775 - 1854 жж.) Канттьщ, Спинозаның, Фихтенін ілімдерінің кейбір идеяларын дамыта отырып, өзінің табиғи күштер иеархиясының спекулятивтік натурфилософиясы деп аталатын ілімін калыптастырды. Негізгі еңбектері: “Трансцендентальдык идеализмнің жүйесі”, “Адам бостандығының мэні туралы” т.б. Шеллингтің пікірінше, материя дегеніміз рухани зат. Бірак, санасы
