жамандык, күнәқарлық — бұл өз-өзіне деген катынастағы жауапсыздық. Мұндай жағдайда моральды шын мэнінде бекіте алатын жалғыз философияның, керісінше, бұл мағынада мүлдем мақүрым болып саналуы оғаш көрінуі тиіс. Шындығында кез-келген моральдық ережені кезінде біздің идеялардың бүкіл жүйесі терең қондырылған жэне уакытында барынша жалпы пікірлерді калы птастыруға жалғыз кабілетті теологиялык рухтың ең алғаш енгізген жалпы мойындалуы керек. Бірақ өткеннің жиынтығы, дәл осылайша, бұл бастапкы жалпылықгың теологияның өзінің мәнінің азаюымен бір мезгілде үнемі кемігендігіе дәлелдейді; басқалары сиякты моральдык ережелер де, халық бұқарасының әрбір кылықтың адамның жеке немесе әлеуметгік өмір сүруіне нақты ыкпалын ұғыну қабілеті өскен сайын, таза рационалистік қайта бағалауға үшырата бастайды. Моральды саясаттан мэңгіге ажырата отырып, бүгінде оның жекелеген колданысы адамзат далалығының еншісіне берілген, 228
осылайша жалпы ережелердің калыптасуына тікелей теңестірілді. Ол жалпы ережелердің алдыңғы катарлы халықтарға үндеу сала отырып, ертедегі данышпандар ол мэселелер тек діни жоралғылармен ғана шешіледі деп ұйғарылған, арнайы мәселелердің бір тобын коғамдык пікірдің карауына тапсырады: мысалы, Үндістандағы ғалым политеистер практикалык гигиенаның көптеген мәселелеріне қатысты элі күнге осылай ойлайды. Зүлымдылықтың әртүрлі концещиялары. Этикалық ой тарихында зұлымдылыктың эртүрлі концепцияларын кездестіруге болады: оны актаудан бастап, «аз зұлымдык» теориясымен
