жер көлемінің үлкен-кішісіне карай әр түрлі болуы мүмкін. Осыған орай Монтеське: үлкен мемлекеттер үшін - деспоттык, орта көлемді елдер үшін - монархиялык, ал шағын көлемді елдер үшін - демократиялык билеудің түрлері тиімді деп есептейді. Оның пікірінше, билік бөлініп: заң шығару, атқарушы және сот биліктері дербес, бір-біріне тікелей бағынбайтын болып қызмет аткарулары керек. Монтеськенің саяси-элеуметтік ілімдері коғам дамунының козғаушы күштерін айкындауға, коғамдағы болашак реформалардың тиімді жолдарын калыптастыруға негізделгендіктен, оның біршама ойлары кейінгі ойшылдарға, саясатшыларға зор эсер етті. Руссо Жан Жак (1712-1778 жж.) француз ағартушылык ағымының шеңберінен шыға алмаса да, оның негізгі идеяларымен келіспейтіндігін көрсеткен жазушы жэне философ. Негізгі еңбектері: “Теңсіздіктің себептері туралы”, “Қоғамдык келісім туралы”, “Эмиль, немесе тэрбие туралы”. Егер Вольтер адамзат тарихын оның прогресс пен білімділік үшін күрес тарихы лесе, Руссо мәдениеттің прогресімен катар өнегеліктің күлдырауы сәйкес келіп отырады дейді. Себебі, коғам неғүрлым ілгері дамыған сайын, теңсізідк терендей түседі. Ал теңсіздік, өз тарапынан керенаулыктың, жалкаулықтың, токмейілсудің кайнар көзі болғандыктан ол, адамгершіліктің, мінез-күлыктың азғындауына экеліп соктырады. Теңсіздік мэңгі әлеуметтік кұбылыс емес алғашқы кауымдык коғамда теңсіздік болмаған, себебі онда меншік болған жоқ сондықган, барлық мэселе адамгершілік түрғысынан шешілді. Ал кейінірек, өндірістік қүралдардың жетілуі жэне жоғары сатыға көтерілуі — жеке меншіктің, ал ол - теңсіздіктің пайда болуына себепкер болды.
