дараланган, ѳзіндік ерекше касиеті бар адам. Бірак, “жеке адам” ѳзін тек түтастыкпен байланысты екенін түсінеді. Сөйтіп, әрбір жеке адам ѳз 71
алдына бөлек, белсенді жэне ерікті түрде өз мүддесімен сэйкес келетін, қоғам (түтасгык) мүддесіне кызмет етеді. Ал коғам (тұтастык) болса, ол - сонад-адамдардың біріккен “хоры”, онда жеке адамдар өзінің ерекше касиеттерін дамыіу аркылы баскалардың игілігін дамытады, сөйтіп өркендеуіне өз үлесін косады. Лейбництің ілімі Дидроның, Робинэнің, неміс классикалық философиясының калыптасуына зор эсер етті. Әсіресе, олар Лейбшщгің монадалардың әмбебаптык байланысы, олардың өзара бір-біріне ауысуы т.б. идеяларын эрі карай дамытып, өзіндік ерекшеліктері бар философиялық кағидаларды дүниеге экелді. Франция XVIII ғасырда ағылшын философиясының ыкпалымен ағартушылык ілімнің ошағына айналды. Бұл козғалыстың көсемі Вольтер, шын аты-жөні Франсуа Мари Аруэ (1694-1778 жж) болды. Негізгі шығармалары: “тарих философиясы”, “философиялык повестер мен эңгімелер”, “эстетика”, “хаттар”, т.б. Вольтердің өткір де шыншыл шығармалары аркылы ағартушылык идеясы толық калыптасып, барлық европа елдерінде тарады. Өз шығармаларында Вольтер феодализмнін келеңсіз жактарын жэне діннің кағидалары мен уағыздарын келеке етіп, сынға алды. Дегенмен де, ол кұдайдың бар екенін мойындайды, бірак ол жокты бар ете алмайды, ол тек табиғаттың алғашқы қозғаушы күші ғана. Табиғат, қоғам эрі карай өз зандылыктарымен дамиды. Вольтер кұдайдың эр түрлі қасиеттерін негіздеуге тырысатын дінді де, оған карсы - атеистік ілімді де жақтамайды. Олардың біріншісін дәлелсіз болғандықтан мойындамаса,
