ЖЕРДІҢ ӨСІМДІКТЕР ЗОНАЛАРЫ

145 
Амазонка өзенінің бассейні), Африкада (Конго өзенінің бассейні, 
Гвинея шығанағының оңтүстік жағалауы), Оңтүстік-Шығыс Азияда 
(Индонезия), Жаңа Гвинеяда, Океания аралдарында жайылған. 
Температуралық жағдай: қыс мезгілі болмайды, жаз мезгілінің 
ұзақтығы — жыл бойы. Жылдық температурасы +24 ... +28 °С; шілденің 
орташа температурасы +28 °С; қаңтардың орташа температурасы +26 
°С; абсолюттік минимум +18 °С. 
Жауын-шашын режимі: бір жылғы жауын-шашын мөлшері —1 500-
ден 12 000 мм-ге дейін. Жауын-шашын түстен кейінгі уақытта жауады, 
көп жағдайда қатты нөсер — судың иін тіреске қатары. 
Салыстырмалы 
ылғалдылығы
өте жоғары (80—90 %). 
Ылғалдану коэффициенті
: 1-ден жоғары. 
Топырақ: ферраллитті топырақ, кремнеземнің құрамы төмен, 
алюминий оксиді 
және темірі жоғары сипаттайтын аталмыш орманға 
тән қасиет. Темір оксиді және алюминий топырақты ашық қызыл түске 
бояйды. Қышқыл топырақтың реакциясы (рН 3,5 — 5,5). 
Қарашіріннің құрамы: қарашіріннің қабаты өте қуатсыз және 
бірнеше ғана пайызды құрайды (1—4 %). Бактериялардың кесірінен тез 
шіриді, қарашіріннің жиналуына кедергі келтіреді. 
Өсімдіктердің ерекшеліктері. ылғалды тропикалық орманның 
үстем компоненті — ағаштардың сыртқы түрі әртүрлі және биіктігі де 
әртүрлі. Ылғалды тропикалық орманда ағаштардың үш қабаты 
белгіленеді — сирек нақты белгіленетін жоғарғы, ортаңғы және төменгі. 
Жоғарғы қабаты эмергенцы деп аталатын бөлек дәу ағаштармен 
ұсынылған, олардың биіктігі — 50—60 м, ал ұшар басы ағаштың 
астындағы орналаспаған қабаттарда дамиды. Ағаштардың мұндай ұшар 
басы қабыспайды, көп жағдайларды бұл ағаштар шашырап жеке 
ағаштар ретінде өседі. Керісінше, биіктігі 20-30 м ортаңғы қабатты 
ағаштардың ұшар басы, әдетте тұйықталған шымылдық құрып тұрады. 
Шымылдық көбінесе 
Сүттігендер 
(Euphorbiaceae), 
Миристиктік 
(Myristicaceae), Бұршақ тұқымдас (Fabaceae), Рияндар (Rubiaceae) 
т
ұқымдастарының түрімен
, Азия мен Африка тропиктарында, соның 
ішінде, кофе (Coffea) түрлерімен және т.б. көрсетілген. Жақын жатқан 
ағаштардың өзара ықпалынан жоғарғы қабатты ағаштардағыдай 
олардың ұшар басы өте жалпақ болмайды. Төменгі ағаш қабатының өсу 
дәрежесі жарық түсуіне байланысты. Ол биіктігі шамамен 10 м 
ағаштардан құралады. Бұталы қабаты болмайды. Шымылдықтың 
астында сабағы 1-6 м-ге дейін Тәжігүлдер (Marantaceae), Банан 
тұқымдасты (Musaceae) және т.б. шөпті өсімдіктер өседі. 
Ылғалды тропикалық ормандарда қабаттыдан басқа оларға тән 
белгімен ортақ біріктіруші - басқа өсімдіктермен (лианалар, эпифиттер, 
полуэпифиттер) қолдауды қажет ететін өзінен өзі тәуелді өсімдіктер 
қабатсыз өсімдіктер ұсынылған. 

146 
Лианалар — жарық сүйгіш өсімдіктер, олардың ұзындығы 100 м-ге 
дейін болады (жиі — бірнеше он метр), мысалы, бөлме гүл өсіруде 
пайдаланылатын сциндапсус (Scindapsus). Топыраққа тамыр жайып 
лианалар діңнің пайда болуына әкелетін материалды үнемдегеннен 
орманның жарық түсетін жоғарғы қабатына тез жетеді. Жарық аз 
тропикалық орманның түкпірінде лиандар онша көп емес. Үлкен 
ағаштарға мінуге арнайы құралдар: қылқандар, өсінді тамырлар, 
қайырылған тікенектер көмектеседі; бұған және белгілі бір бағыттағы 
сабақтың жоғары ұшы айналатын қозғалыс та көмектеседі. 
Тұншықтырғыш лианалар фикус (Ficus), түріне, сонымен қатар 
Аралиевые 
(Araliaceae) 
және 
Камеденосные 
(Guttiferae) 
тұқымдастарының түрлеріне жатады.
Эпифиттер кейде шағын биіктікке бекітіліп, жарықпен 
қоректендіруінде 
бірқатар артықшылықтар болады, бірақ, оның орнына 
сумен қамтылуы сенімсіздігіне және топырақтың жоқтығына көнуге 
мәжбүр болады.
Кеңінен таралған әртүрлі эпифеттер болады, олар 
паразиттерге қарағанда ағаштардан органикалық қоректенуді қажет 
етпейді, тек оларды тірек ретінде ғана пайданалады. Қырыққұлақ 
тәріздес және гүлді өсімдіктердің эпифиттері топырақта тамыр 
жаймайды, жарықтарда, үсіп кеткен бұтақтарда және ағаштардың басқа 
бөліктерінде, мысалы, кактусты тұқымдастар Эпифиллум (Epiphyllum), 
Эпифиллопсис (Epiphyllopsis), Колумнея (Columnea) Геснериев 
тұқымдастары (Gesneriaceae) түрлерінде қоныстанады.
Лианалар мен эпифеттердің арасындағы ерекше ауыспалы пішіндері 
өзінің дамуын лианалар мен эпифеттер сияқты бастайтын қысқа 
эпифеттерден тұрады. Осылайша, фикустар басында эпифеттер сияқты 
өседі - айрығы бар ағаштардың бұтағында, содан кейін орналасқан 
жерлерінде біреуі діңгекке жабысып тұрған салбыраған ауа тамырларын 
түзейді, қалғандары жерге созылып жатады. Жермен түйіскен кезде бұл 
тамырлар жердің астына кіріп өседі және оның биіктігі бойымен 
жуанданады, лиана қалың ағаштың ұшар басын туындайды да 
тамырларымен орналасқан ағашты қынап, оның опат болуына әкеп 
соғады.
Жоғары бәсекелестік шарттарында тропикалық ормандардың 
өсімдіктерінде жарықпен және минералдық қоректенуде келесі 
бейімделулер қалыптасады: 
■ 
көптеген ағаштардың түрлерінің жапырақ табақшалары тамшы 
сияқты ұштары созылған болып келеді. Бұл жаңбыр суының 
жапырақтардан тез сорғалап ағып кетуіне себеп болады; 
■ 
көптеген эпифиттік өсімдіктердің тамырлары өлі жасушалардан 
тұратын ерекше тінмен қамтамасыз етілген. Бұл тін — веламен — 
суды жинап, оның құрғақ мезгілде булануын қиындатады; 

147 
■ 
ағаштардың бір өзіндік ерекшелігі — тақтай тәріздес және жасанды 
тамырлары. Ағаш тамырларының қоректеуші (сорушы) көп бөлігі 
жиі 0,5 м аспайтын топырақтың үстіңгі төсеніш жиегінде 
орналасқан, сондықтан тақтай тәріздес бездер (1—3 м) - дәу 
ағаштардың қосымша тірекке арналған құралы. Жасанды тамырлар 
ми батпақты мекендеу орындарындағы өсімдіктер үшін және 
тырбық түрлеріне тән; 
■ 
көптеген тропикалық ағаштар үшін каулифлория тән — гүлдің 
ағаштың ұшыр басының діңгегінде немесе ең жуан бұтақта (какао — 
Theobroma cacao; астық ағаш — Artocarpus altilis) дамуы; 
■ 
ауаның жоғары ылғалдығы топырақтың бетіне күн сәулесінің өтуіне 
кедергі жасаса да, алайда, күн сәулесінің тікелей әсеріне ұшыраған 
неғұрлым биік ағаштардың жапырақтары қомақты құрғақшылық 
жағдайда және 
ксеноморфты
сипатта болады; 
■ 
жарықтың жеткіліксіз болуынан ылғалды тропикалық ормандарда 
бұталар болмайды. 

жүктеу/скачать 8,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: