Оқулық ретінде «Білім беруді дамыту федералдық институты»
жүктеу/скачать 8,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мангрлер.
Әртүрлі құрлықтардың өсімдіктер жабыны құрылымында интрабелдемдік ағашты-бұталы қоғамдастықтар - мангр тоғайы немесе соқпа толқыннан рифтермен немесе жағалаудағы аралдармен қорғалған теңіз жағалауын және өзен сағаларын мерзімді су басатын учаскелерінде дамитын мангрлер ерекше орын алады. Мангрлер қоғамдастығы тропикалық және экватор ендіктерінде теңіз жағалауларын қоршап алады, көбінесе ылғал тропикаларда — Шығыс Африка, Оңтүстік Азия, Австралия және Океания жағалауларында таралған. Бұл субстраттың құбылмалылығына, тұзды теңіз суының қанығуына, жүйелі жер қабаттарын судың көтерілу кезінде су басып кетуіне бейімделген мәңгіжасыл жапырақты ағаштар формациялары. Мангрлер айлақтарға, шағын мүйістерге, тропикалық көлдердің саға маңындағы учаскелеріне ұштастырылған (29 сурет). Мангрлердің барлық ағаштары галофиттерге жатады. Әдетте мангрлер биіктігі 10—15 м мәңгіжасыл ағаштардан тұрады. Мангр тоғайларын құрайтын өсімдіктер түрлерінің саны біркелкі маңызды емес - 20-ға жуық, олар Ризофоровые (Rhizophoraceae), Вербеновые (Verbenaceae), Соннетариевые (Sonnetariaceae) және Комбретовые (Combretaceae) тұқымдастарына жатады. 151 Мангр орманының ішіне өте аз жарық түсетіндіктен, іс жүзінде өсімдіктердің төменгі қабаты жоқ. Бұған сол сияқты су деңгейінің және жартлай сұйық құмайт жер елеулі өзгерулері кедергі келтіреді. Оның орнына жоғарыда, мангр бұтақтарында эпифит өсімдіктері орналасуы мүмкін, мысалы луизиан мүгі немесе қынаға ұқсайтын Бромелиев тұқымдас гүлді өсімдік - тилландсия уснеевидная (Tillandsia usneoides). Тилландсия — «атмосфералық» бромелиев деп аталатын топтан шыққан эпифит, ол бар қажет заттарды ауадан алады. Оның тамыр жүйесі болмайды (өскіндерден басқа), өсімдік ылғалды тікелей ауадан сіңіреді, ал минералды тұздарды — жаңбыр суынан және әуе шаңынан. Уснеевидная тилландсияның тармақты өскіндері 8 м-ге дейін болады. Мангр өсімдігіне тән қойылған шарттарға келесі бейімделулер жатады: ■ өсімдіктер субстраттарда көп мөлшерде олар үшін улы тұздармен өмір сүруге қабілетті; ■ тұз шығаратын теміршектер, тұз артықтығын шығаратын көн тәрізді, қатты, жиі суккулентті жапырақтардың болуы; ■ өсімдіктерді сұйық лайда ұстап қалатын жасанды тамырлардың болуы Көптеген өсімдіктерді атмосфералық ауамен қоректендіретін мангр ағаштарының тыныс тамырлары дамиды. Шөлдер. Шөлдіктерге жататын биоценоздардың түрі тропикалық, субтропикалық және бірқалыпты табиғи белдеулер жағдайларда қалыптасады, олардың жылу тәртібіндегі айырмашылықты анықтайды. Әртүрлі шөлді аймақтарда және оның ішінде жауын-шашын мөлшері олардың толық жойылуына дейін, жылына 250 — 150-ден 50 — 40 мм- ге дейін өзгереді. Сипаттама бойынша субстратты құмды, сазды және тасты шөлдер ажыратады. Өзіндік экологиялық тәртібі өсімдіктің дамуы, біріншіден, натрий мен хлорды, тұздарды жоғары шоғырлаумен шектеулі сортаң шөлдерге тән. Мұндай жағдайларда галофит өсімдіктері сақталып қалуға қабілетті. Қойылған шарттарға шөл өсімдіктерінің бейімделуі мыналардан тұрады: ■ құнарлы тамыр жүйесі; ■ жердің беті буланған алқапты азайту, жапырақтарды редукциялау; ■ сабақтарды (кактустер, сүттігендер) немесе жапырақтарды(агавы, алоэ) суккулентизациялау; ■ жылдың ылғал мезгілге жылжытылған қысқа тіршілік кезеңі (эфемерлер и эфемероидтар); ■ шөл өсімдіктерінің қоғамдастығымен өсімдіктердің сиретіліп өсуі тән. |