Өзбекстан республикасы жоқАРҒы жəне орта арнаулы бiлiм министрлiгi

 

 

- 16 -

 

 

шығармадан,  жоғарыдағы  мысалдардан  анық  аңғаруға  болады.  Оны  сондай-ақ  мына  бір 

жолдардан  да  анық  байқауға  болады.  Таудан  соққан  салқын  ызғар  қатал  мінездердің 

ызғары  сияқты. (М.Əуезов).  Өзен  жағасына  келсе  Оспан,  Смағұл  бастаған  көп  кішілеу 

балалар  мөлдір  суда  асыр  салып..... (cонда).  Тау  беткейінің  горизонт  жазықтығымен  

жасайтын  бұрышы  (Тригонометрия).  Өзеннің  енін  анықтау  үшін  оның  бір  жақ 

жағасына...(сонда). Гидросульфидтер суда əжептəуір жақсы ериді (Химия).                                   

Бейтарап  лексикаға  жататын  сөздер  қай  тілде  де  сан  жағынан  біраз  бар.  Оған  ең 

алдымен жоғарыда аталған аспан, жер, су, ауа, жел, өзен, тау тəрізді табиғат құбылыстары 

жатады.  Осы  сөздер  көркем  əдебиет  стилінде  де~  ғылыми,  ресми-кеңсе,  публицис-

тикалық  стильде  де  қолданыла  береді.  Олардың  əр  түрлі  стильдерде  жұмсалуына  бірер 

мысал келтірейік. Тау басында жел тұрды білем (М.Əуезов). Ең қызығы Шолпандағы жел 

ылғи  бір-ақ  жаққа,  яғни  планетаның  айналуымен  бағыттас  соғады  екен  (физика).  Денеге 

жерден шығып кетуге мүмкіндік беретін жылдамдық осындай болады екен (сонда). Бұнда 

қалық болып көпсіп жататын құм мен боз топырақтан аяқ алып жүру бір жүк (М.Əуезов). 

Фосфорит,  құм  жəне  көмірдің  ұсақталған  қоспаларын  электр  пешінде  ауа  жібермей 

жоғары температурада қыздырады (Химия).  

Сондай-ақ абстракт мағыналы сөздер де бейтарап лексикаға жатады. Өйткені олар да 

белгілі бір ғана стильде емес, əр түрлі стильде жұмсалып отырады. Мысалы қасиет деген 

сөзді алып көрейік. Бұл ресми-кеңсе стилінде де, ғылыми жəне публицистикалық стильде 

де қолданылады. Дəл осындай ерекшелік анықтау деген етістіктен де аңғарылады. Ол да 

ресми-кеңсе жəне ғылыми стильдің екеуінде бірдей келе береді.  

Оқу  жоспарларын  бекіту  жəне  программаларын  бекіту  тəртібін  анықтау.  Азайту 

жəне  бөлу  амалдарын  қосу  жəне  көбейту  амалдарына  қарағанда  кері  амалдар  ретінде 

анықтауға болады (Алгебра).  

Бейтарап лексикаға жататын, яғни стиль тұрлерінің жалпы қай-қайсысында да келе 

беретін  мұндай  сөздер  қазақ  тілінде  осылар  ғана  емес.  Олар  көп  жəне  əр  тарап  болып 

келеді. Біз солардың тек кейбіреулеріне ғана тоқталдық.  

Сондай-ақ  стиль  түрлерінің  бəрінде  емес,  кейбірінде  ғана  қолданылатын  сөздер  де 

бар. Мысалы, лексиканың белгілі бір тобы өзінің стильдік бояуына байланысты көбінесе 

сөйлеу стиліне тəн болып келеді де, сонда жиірек қолданылады. Ондай сөздер сөйлеу тілі 

лексикасы деп аталады.  

 

Сұрақтар мен тапсырмалар 

1. №азақ тілінің сөз қоры лексикология тұрғысынан қандай негізгі салаға бөлінеді

? 

2. №андай сөздер сөйлеу тілі лексикасы деп аталады

? 

3. №андай мағыналы сөздер де бейтарап лексикаға жатады

? 

 

Пайдаланылған əдебиеттер` 

1.  М.Балақаев,  М.Томанов,  Е.Жанпейісов,  Б.Манасбаев.    №азақ  тілінің 

стилистикасы. Алматы, Мектеп. 1ou4. 

2.  Ə.Болғанбайұлы, ”.№алиұлы.  №азіргі  қазақ  тілінің  лексикологиясы  мен 

фразеологиясы. Алматы, Санат. 1oouж. 

3. Ə.Хасенов. Тіл біліміне кіріспе. Алматы, Санат, 1oo6ж.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- 17 -

 

 

Сөз мағыналарының стильдік ерекшеліктері 

 

Жоспары` 

 1. Сөз мағыналарының стильдік қажетке қарай өзгеруі.  

 2. Метафора.  

 3. Метонимия.  

 4. Синекдоха.  

   

Тірек сөздер` сөз мағыналарының стильдік қажетке қарай өзгеруі, жалпы халықтық, 

контекстік  ауыс  мағына,  көркем  шығармада  синекдохалардың,  метонимияның  стильдік 

мақсатта жұмсалуы, метафора, т.б. 

Тілдің стильдік мүмкіндігі жалпы халық шаруашылығының, қала мен ауылдың өсу-

өркендеу  қарақынына,  халықтың  заттық  жəне  рухани  мəдениетінің  даму  дəрежесіне 

сəйкес  бірте-бірте  жетіле  түседі.  Сөздің  түрлі  ауыс  мағыналары  міне,  осы  тұста 

қалыптасады.  Олар  белгілі  бір  стильдік  қажетке  байланысты,  сөздің  тура  мағынасынан 

келіп  шығады.  Ауыс  мағына  екі  түрлі`  бірі-жалпы  халықтық  стильде,  екіншісі  оған 

керісінше,  яғни  белгілі  бір  автордың  сөз  қолдануында  жалғыз-ақ  рет  не  өте  сирек 

кездесетін  ауыс  мағынада  келеді.  Соңғыны  əдетте  контекстік  ауыс  мағына  деп  атайды. 

Сөздің  осы  тура,  ауыс  жəне  контекстік  мағыналарын  мына  мысалдардан  анық  көруге 

болады.  Күйме  алыстап  барып,  сар  көделі  белден  аса  берді. ?зақ  кешкен  тірлікте  қай 

белден  астында  жүрсем  де,  артымда  отырған  бір  бел  өзің  едің.  Дəмі  қайтпас,  бұзылмас 

тəтті  бар  ма.  Тəтті  ауыздан  дəм  кетпей.  №ыр  жолаушысы  сияқтанған  саптамасы  бар. 

№азір бетпақдаланың ойы мен қыры көкпеңбек бояудай.  

Осы үзінділердегі бел, қыр, тəтті есімдері өздерінің тура мағынасында да, сондай-ақ 

ауыс  мəнде  де  жұмсалған.  Жалпы  халықтық  ауыс  мағына  үш  түрлі`  метафоралық, 

метонимиялық жəне синекдохалық жолмен жасалады.  

Метафораның  көп  қолданылатын  жері-публицистикалық  стиль  мен  əсіресе  көркем 

əдебиет  стилі.  Сөздің  метафоралық  мағынасы  шешендік  сарындағы  өсиет  өлеңдерден, 

мақал-мəтелден,  айтыс  жырдарынан,  қиссалардан,  жұмбақ  пен  жаңылтпаштардан,  ауыз 

əдебиетінің өзге де үлгілерінен кездеседі.  

Сөз  бақпаған  момын  ағайынның  бəрі  де  №одарды  қараламады.  Осындағы 

қараламады  деген  етістік  метафоралық  тəсілмен  өзінің  тікелей  мағынасынан  шығып, 

стильдік жаңа ұғымда жұмсалған. Метафораның ең басты стильдік ерекшелігі-бейнелілігі, 

ойды  бейнелі  түрде  жеткізетіндігі.  Ол  сондықтан  да  көркем  əдебиет  стилінде  жиі 

қолданылады.  Ал,  ғылыми,  кеңсе,  ресми  іс  қағаздары  стилінде  метафора  дəл  мұндай 

дəрежеде кездеспейді. Поэтикалық метафора көркем əдебиет стилімен тығыз байланысты. 

Əрбір  жазушы  образ  жасауда  осы  метафоралық  сөз  қолдану  тəсіліне  көбірек  барады. 

Мысалы`  Даусы  гүжілдеңкіреп  шығатын  жарықшақ  үнді  Ділда  Əйгерімнің  жүзінен  көз 

алмайды. Сол кеште үнсіз қоңыр тартып, жайлау-жайлауларына қайтысты.  

Көркем  шығармада  метафоралардың  стильдік  қызметі  неше  алуан  болып  келеді. 

Тіпті  жалпы  халықтық  сипат  алып  кеткен  метафораның  өзін  де  жазушылар  əдетте  неше 

алуан  болып  келеді.  Тіпті  жалпы  халықтық  сипат  алып  кеткен  мұндай  метафоралар 

тілімізде өте көп. Бұлардың қолданылу аясы, стильдік бояуы бояуы əр алуан болып келеді.  

     Аласы аз қара көз нұр жайнайды.  

     Бұл іске кім виноват 

     Я Семейдің қаласы

? 

     Я қазақтың аласы

?... (Абай).  

Осындағы  аласы  сөзі  екі  түрлі  мағынада`  біріншіден,  тура  мағынада,  екіншіден, 

метафора  ретінде  жұмсалып  тұр.  Ол  көбінесе  жалпы  халықтық  сипаттағы  метафоралық 

мағынада  (ала  ауыз,  ала  қол,  мал  аласы  сыртында,  адам  аласы  ішінде,  алтау  ала  болса 

тəріздес  тұрақты  тіркестер  құрамында)  жұмсалады.  Ал  көркем  əдебиет  стилінде  белгілі 

бір  көркемдік  қажетке  орай  бұл  тұрақтылық  үнемі  сақтала  бермейді,  яғни  жоғарыдағы 

 

 

- 18 -

 

 

сияқты  тіркестердің  ара  жігі  кейде  ашылып,  ондағы  компоненттер  ара-тұра  өз  алдарына 

жеке-жеке  де  қолданылады.  Абай  ала  сөзін  əділдік,  адалдық,  береке-бірлік,  жоқтық, 

алауыз  мағынасында,  дағдылы  сөз  орамын  өзгертіңкіреп,  өзінше  стильдік  ыңғай  беріп, 

жаңаша  қолданып  отыр.  Бірақ  ол  бұл  жерде  де  (ала  сөзі)  өзінің  жалпы  халықтық  ауыс 

мағынасынан ажырамаған.  

Метафора біткеннің бəрі бірдей жалпы халықтық сипат алып кете бермейді. Өйткені 

ол сөздің тура мағынасымен жəне қандай стиль түрлеріне бейім, соған байланысты. Демек 

кей сөздің метафоралық мағынасы белгілі бір стильде контекстік қана болып келеді, яғни 

белгілі  бір  аяда  ғана  көрінеді.  Мұндай,  контекстік  метафора  көбінесе  көркем  əдебиет 

стильден  байқалады.  Ол  əр  автордың  өзіндік  сөз  қолдану  шеберлігімен  байланысты 

мəселе.  Себебі  метафора  ретінде  келген  ондай  сөз  белгілі  бір  контексте  бір-ақ  рет 

ұшырасады  да,  басқа  жерде  қайтып  қолданылмайды.  Жалпы  тілдік  аяда  кездеспейді. 

Сөздің  метафоралық  мағынасы  стильдік  құбылыс  дегенде,  əсіресе  оның  осы  контекстік 

мағынасы  негізге  алынады.  Контекстік  метафора  көбінесе  көркем  əдебиет  стилі  мен 

публицистикалық  стильге  тəн  ерекшелік.  Ол  əрбір  ақын-жазушының  сөз  қолдану 

қабілетімен, жеке өзінің ғана шеберлігімен тығыз байланысты.  

  Жүрсе екен өлеңімде жаз көркіндей 

  Жасыл ой, жасыл сезім, жасыл ырғақ.  

Осы екі жол өлеңдегі жасыл сын есімі жас деген мағына қолданылып тұр. Мұндай  

контекстік  метафора  ғылыми,  кеңсе,  ресми  стильдерде  сирек  ұшырасады.  Жасыл  ой, 

жасыл  сезім,  жасыл  ырғақ  тəрізді  контекстік  мағынадағы  метафоралар  сөйлеу  стилінде 

жалпы  халықтық  сипат  алып  кете  алмайды.  Міне  сондықтан  да  əрбір  жазушы  өзінің 

кейіпкерін  сөйлеткенде,  сөздің  əлгі  тəрізді  мағынасын,  яғни  контекстік  мəнін  де  үнемі 

талғап отырады.  

Метафоралар, яғни ауыс мағыналы не əсірелеу мəнінде алынатын сөздер көбіне-көп 

көркем  əдебиет  стилінде  қолданылғанмен,  ара-тұра  өзге  стиль  түрлерінде  ұшырасып 

отырады.  Мысалы  олар  публицистикалық  стильде  де  бірқатар  жерде  кездеседі. 

Публицистикалық  стильде  негізінен  жалпы  халықтық  сипаттағы    метафора  жиі 

пайдаланады.  Бүкіл  елді  қамтыған  бұқаралық  стачкалардың  толқындары  ғана  қалың 

шаруа бұқараларын ауыр ұйқыдан оятты.  

Контекстік метафоралар ғылыми стильде жалпы кездеспейді. Бұл ғылыми стильдің 

өзіндік  сипатымен,  оған  тəн  ерекшелігімен  тығыз  байланысты. ”ылыми  əдебиеттерде, 

оқулықтарда  қолданылатын  сөздердің  мағынасы  жұртқа  жете  таныс,  жеңіл  сөздермен, 

оңай тілмен жазылады. Сондықтан оларда үнемі жалпы халықтық сипаттағы метафоралар 

ғана  қолданылады.  Мысалы`Бірінші  топқа  масса,  энергия,  өріс  тəрізді  қазіргі  физика 

ғылымының қаңқасын құрайтын негізгі ұғымдар жатады.  

Ресми-кеңсе  стилінде  мына  тəрізді  метафоралар  кездеседі. 1-статья.  Жалпы  білім 

беретін орта мектептің міндеттері` 

... оқушыларды терең жəне баянды ғылым негіздерімен қаруландыру.  

 Метафораға қарағанда, метонимияның (ауыс мағынасы бір затпен пен екінші заттың 

өзара  ұқсастығының  негізінде  жасалатын  сөздердің)  қолданылу  аясы  əлдеқайда  тар. 

Метафора стиль түрлерінің қай - қайсысында да қолданылатын болса, метонимия мүлдем 

олай  емес.  Мысалы  ғылыми  стиль  мен  ресми-кеңсе  стильдерінде  жалпы  кездеспейді. 

Оның  көбірек  қолданылатын  жері  көркем  əдебиет  стилі.  Шығармада  метонимияны 

қолдану  үшін  белгілі  дəрежеде  шеберлік  керек.  Метонимияның  кей  жазушыда  көбірек, 

кейбіреулерінде азырақ болатыны міне осы себепті. Осы тұрғыдан алғанда, метонимияны 

М.Əуезов пен “.Мүсіреповтің қолдану шеберліктері ерекше көңіл аударады.  

Теңіз астында найзағай көбейген, жарқылдау көбейген. Сол найзағайлар барлық ана 

балықтарға ұлы жорықтың беталысын, жөнін сілтейді.  

Жазушының  мұндағы  найзағай  деп  отырғаны-көкқасқа  тəріздес  ата  балықтар. 

Əрине, «Теңіз астында ата балық көбейген. Сол ата балықтар баолық ана балықтарға ұлы 

жорықтың  беталысын,  жөнін  сілтейді»  деп  те  жазуға  болар  еді.  Бірақ  мұның  көркемдік 

 

 

- 19 -

 

 

экспрессивтік,  эмоционалдық  бояуы  алдыңғыдан  əлдеқайда  солғын  да,  өте  көмескі. 

Жазушы  соны  алдын-ала  ескеріп  ата  балық  деу  орнына  найзағай  метонимиясын  əдейі 

жəне  өте  тапқырлықпен,  дəл  қолданып  отыр.  Демек,  метонимия  көркем  əдебиет  стиліне 

барынша  тəн  құбылыс.  Көркем  əдебиет  стилінде  метонимияны  қолдануда  қалыптасқан 

мынадай  бір  тəсіл  бар.  Мысалы,  əлгі  найзағай  зат  есімін  немесе  сондай  басқа  бір  сөзді 

метонимия дəрежесіне келтіру үшін, алдымен оны -дай, -дей қосымшасын жалғап, бір рет 

қолданып  алады.  Бұл  метонимияның  қандай  мағына  білдіріп  тұрғанын  аңғару  үшін  де 

қажет.  

Көкқасқа бұлардан ығысқан жоқ. №анды ауыздар тобын қақ ортасынан найзағайдай 

жарып  өтті.  №ұлқын  тырбаңымен  жүргендер  найзағайды  қалай  ұстай  алсын,  ауыздарын 

ашқан бойы қала берді.  

Метонимияның  табиғаты,  оған  тəн  сипат-ерекшелік    көркем  əдебиет  стилінде  ғана 

жан-жақты  толық  көрінеді.  Бұған  ілгеріде  келтірілген  мысалдар  да,  сондай-ақ  мына  бір 

мысал да əбден дəлел бола алады.  

Алдыңғы  күні  Ержан  аңшы  екі  түлкі  əкеліп  еді.  Екеуі  де  алтайы  қызыл,  алтындай 

жымыңдайды екен. №алың қызыл алтынның бетінде азғана ақ қылаң күміс сызықтар бар. 

Жемсауын шалқайта ұстап, темір найзаларын тоса берді. Тырнақты да білекті екен.  

Бұл  үзіндідегі  метонимиялық  мəнде  жұмсалғандары`  қалың,  қызыл  алтын  жəне  ақ 

қылау күміс сызықтар, темір найзаларын деген сөз орамдары.   

Сөздің синекдохалық мағынасы басқа бір стиль түрлеріне қарағанда əсіресе сөйлеу 

стилі мен көркем əдебиет, публицистикалық стильдерде көбірек байқалады. Ал, ғылыми, 

ресми-кеңсе  стильдерінде  ондай  дəрежеде  кездеспейді.  Синекдоха  өте-мөте    көркем 

шығармада  неше  алуан  стильдік  мақсатта  жұмсалады.  Бұл  жеке  жазушылардың  тіл 

байлығымен, сөз қолдану шеберлігімен байланысты.  

...  №ұнын  айтпаймын.  Бірақ  №арашоқыны  қайтесің

?  Ол  мына  баланың  сыбағасы 

емес  пе  еді

?  №арашолақпен  алғаш  тоғысқан  жерде  тайталаста,  біздің  қостың  абыройын 

айрандай төкті-ау. Амандаса келген, қайырлы болсын айта келген Байсал, №ұлыншақ дəл 

бүгінгі амандасу емес, Бөкенші, Борсаққа қыр көрсеткелі келіп тұр.  

Алдыңғы  сөйлемде  №арашоқыны  емес,  сол  жерде  өлтірілген  №оларды  қайтесің 

деген  мағына  берілген.  Сондай-ақ  қостың  абыройы,  Бөкенші,  Борсақ  деген  жеке  сөз 

тіркесі мен жалқы есімдер де осындай ауыс мағынада қысқа қайырылған, яғни соңғы екі 

мысалда əңгіме қостың өзі туралы емес, онда тұратын адамдардың абыройы жөнінде жəне 

Борсақ,  Бөкенші  руларының  адамдары  жайында  болады.  Бұл  сияқты  сөздер  көркем 

əдебиетте кейіпкер тілінде де, авторлық баяндауларда келе береді.  

Əдетте  қандай  бір  зат  не  құбылысты  дəл  өз  атауымен  атамау,  яғни  оны  басқа 

белгісімен,  не  бір  бөлшегімен  атау  дағдысы  күнделікті  сөйлеу  тілі  аясында,  сондай-ақ 

түрлі  жазба  деректерде,  əсіресе  көркем  шығарма  стилінде  де  кездеседі.  Бірақ бір  атауды 

осылай  синекдохалық  мағынада  жұмсауда  коммуникативтік  функциядан  гөрі,  стильдік 

мақсат  басым  жатады.  Синекдоха  тəсілі  арқылы  жасалатын  стильдік  реңк  қазргі  көркем 

шығарманың қай-қайсысының тілінен де аңғарылады.  

№онақ  үйлер  дағды  бойынша  көп  жеді.  Ділда  келісімен  ас  жасалып,  төр  де, 

шымылдық іші де ас жеді. Менің алдымнан жемірілген өкшелер, жырым-жырым шалбар 

балақтары өтіп жатты.  

Шынында  да,  синекдохалық  сөз  қолдану  тəсілі  көбіне-көп  сөйлеу  тілі  табиғатына 

бейім тұрады. Сөздің метафоралық, метонимиялық мəнінен гөрі, синекдоханың білдіретін 

мағынасын  оқушы  əдетте  оңай  байқайды.  Синекдоха  осы  ерекшелігіне  байланысты 

көркем əдебиет стилінде көп те жəне барынша жан-жақты пайдаланылады.  

Синекдохалар сондай-ақ публицистикалық стильде де қолданылады. Олар күнделікті 

баспасөз  бетінде  əр  тарап  болып  келеді.  Мұнда  да  сол  белгілі  бір  ойды  ықшам  түрде, 

ұғымға  қонымда  етіп  жеткізу  мақсаты  көзделеді.  Мұндай  мақсатта  жұмсалған 

синекдохалардың  қай-қайсысы  да  жалпы  халықтық  сипат  алған.  Сондықтан  оның 

мағынасын  кім  де  болса  бірден  анық  түсінеді.  Мысалы`  Бұл  турнирге  еліміздің 200-ден 

 

 

- 20 -

 

 

астам  былғары  қолғап  шеберлері  қатысты. :лкен  кілемнің  айла-тəсіліне  қанық  аға  буын 

спортшылармен бірге жастар да кубок жолындағы сынға түседі.  

 

Сұрақтар мен тапсырмалар. 

1. Контекстік ауыс мағына дегеніміз не

? 

2. Поэтикалық метафора қайсы стилмен тығыз байланысты

? 

3. Жалпы халықтық ауыс мағына неше түрлі жолмен жасалады

? 

4. Жалпы халықтық, контекстік ауыс мағыналарға мысал келтіріңдер. 

 

Пайдаланылған əдебиеттер` 

1.  М.  Балақаев,  М.  Томанов,  Е.  Жанпейісов,  Б.  Манасбаев.  №азақ  тілінің 

стилистикасы. Алматы, Мектеп, 1ou4 ж.  

2. Жазушы жəне сөз мəдениеті. Алматы. 1oi4 ж.  

3. Ы.Маманов. Тіл мəдениеті. 1oi5 ж.  

4. М.Балақаев. №азақ тілі мəдениетінің мəселелері. Алматы, 1ou5 ж.  

5. Р.Сыздықова. Сөз сазы. Алматы, 1oi3 ж. 

 

Лексикалық категориялардың стильдік қолданылуы  

 

Жоспары` 

1. Омонимдердің стиль түрлеріндегі көркемдік қызметі.  

2. Cиноним сөздердің стильдік қолданылу аясы.  

3. Антонимдердің көркем əдебиет стиліндегі қызметі.  

 

Тірек  сөздер`  Омоним,  синоним,  атнонимдердің  көркем  əдебиет  стильіндегі 

қызметі, т. б.   

    

 Омонимдер (сырт формасы, дыбыстық құрамы бірдей, бірақ білдіретін мағынасы əр 

түрлі  сөздер)  жеке  тұрған  қалпында  стиль  түрлерінің  қай-қайсысында  да  қолданыла 

береді.  Омонимдерді  қатар  алып  қабаттастыра  қолдануға  келгенде, cтиль  түрлерінің 

бəрінен  мұндай  ерекшелік  байқалмайды.  Оларды  бір  контексте  не  бір  сөйлемнің  өзінде 

дəл  осындай  жарыстыра  қолдану  көбінесе  публицистикалық  стиль  мен  сөйлеу,  көркем 

əдебиет стильдерінен анық байқалады.  

Омонимдердің  көркем  əдебиет  стиліндегі  көркемдік  қызметі  əр  түрлі.  Бұл-əрбір 

жазушының  шеберлігімен  байланысты  құбылыс.  Бірақ  көркем  əдебиет  стиліндегі 

омонимдер  мен  сөйлеу  стиліндегі  омонимдерді  бір-бірінен  ажыратуда  біраз 

қиыншылықтар  бар.  Себебі  көркем  əдебиет  стилінде  қолданылатын  омонимдердің 

көпшілігі - күнделікті  сөйлеу  стилінде  əбден  қалыптасып,  жалпы  халықтық  сипат  алып 

кеткен  сөздер.  Ал  бұлардан  басқа  көркем  əдебиет  стиліне  бейім  тұратын  омонимдердің 

қашан  да  контекстік  сипаты  басым  болып  келеді.  Сырт  тұлғасы  бірдей  екі  сөздің  өзара 

омонимдік қатынасы белгілі бір контекстің ішінде ғана байқалады. Мысалы` №ара түнде 

қара  баспаса,  Ертісті  арлы-берлі  кезген  қайықшыны  қашан  көрдің.  Мысалдағы  түс 

мəніндегі  қара  сые  есімі  əдебиеттегі  албасты  мағынасындағы  қара  сөзімен  омонимдік 

сипат алып тұр. Бірақ қара сөзі осы контексте ғана омоним бола алады.  

№ара  қасқа  кедей  болсам  да,  қара  ниет  болмаспын  деуші  едім.  Сен  қартайған 

шағыңда бізді қара басайын деді ме

? 

Мұндай контекстік (стильдік) омонимдер ақын-жазушыларда бірдей бола бермейді. 

Өйткені жоқарыдағыдай контекстік омонимдердің көркем əдебиет стиліндегі қолданылуы 

автордың сөз қолдану шеберлігімен байланысты.  

    Аяғыңды жөндеп бас, ей Жақсылық  

    Өз басыңда жының бар бір бақсылық...  

    №арсақ жортпас қара адыр,  

 

 

жүктеу/скачать 423,35 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: