С.САРИЕВА, СОШ имени Г.Молдашева

Сабақтың мақсаты:  «Панно» 

құрастыру.

1. Оқушыларды табиғи мате-

риалдарды пайдалана  білуге және 

олардан әр түрлі қажетті заттар 

жасаудың әдіс-тәсілдерін үйрете 

отырып,  табиғатта пайдасыз зат-

тар жоқ екендігін оқушылардың  са-

насына жеткізу.

2.  Оқушылардың  қоршаған 

орта туралы түсінігін тереңдету, 

логикалық ойлау қабілетін дамыта 

отырып, жасаған бұйымның сапа-

сы болуын  қадағалау. Құштарлығын 

дамыту.

3.  Табиғи  материалдармен 

жұмыс кезінде қол  өнерді  дәріптей 

келе,  әсемдікке,  ұқыптылыққа 

тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: Баяндау, сұрақ-жауап, топтық 

жұмыс.

Пәнаралық байланыс: Бейнелеу, биология, мате-

матика.

Қажетті құралдар: түрлі-түсті қағаз, желім, 

қайшы, жемістер тұқымы, ермексаз, мата.

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру бөлімі: Сынып оқушыларын 

түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Табиғи материал дегеніміз не?

2. Қандай табиғи материалдармен жұмыс   

істедік?

3. Өткен сабағымызда қандай жұмыс түрін  

жасадық?

ІІІ. Жаңа сабақ: 

Біз бүгінгі сабағымызды осы табиғи материал-

дармен жаңа көлемді жұмыс түрін орындаймыз. Бұл 

жұмыс «панно» деп аталады.

«Панно» - бұл қоғамдық мәдени орын-

дарды, үй-іштерін көркемдеу үшін жасалған 

өнер туындысы. 

Панно - әр түрлі материалдардан жа-

салына береді. Мысалы: таспадан, кесте-

леу арқылы, жіптерден тоқылған, және 

табиғи материалдан. Көкөніс, жеміс-жидек 

дәндерінен, гүл тұқымдарынан т.б.т.

Ал, біз табиғи материалдан, матадан 

дайындаймыз.

ІҮ. Сарамандық жұмыс: 

Оқушыларды үш топқа бөліп, әр топқа 

әр түрлі тапсырма беріледі.

І -топ: Мерекелік «панно» (қағазбен 

жұмыс).

ІІ-топ: «Әсем гүлдер» (табиғи ма-

териалмен жұмыс, қарбыз, қауын, алма 

дәндерінен жапсырмалау).

ІІІ-топ: «Таң шапағаты» (матамен 

жұмыс).

1. Әр топқа жұмыстың орындалуын түсіндіру.

2. Жұмыс барысын қадағалау.

3. ҚЕ – сақтау.

4. Жұмыстың сапалы болуына көңіл бөлу.

5. Материалды тиімді пайдалану.

Ү. Сабақты қорытындылау:

1. Біз бүгін қандай жұмыс түрін жасадық?

2. Қандай табиғи материалдар қолдандық?

3. Панно дегеніміз не?

(Әр топтың жұмыстарын тексеріп бағалау.)

ҮІ. Үйге тапсырма: Панноны толық аяқтау. 

Бұйым шеттерін әсемдеу.

Балауса ҚҰРМАНБАЕВА, 

Подстепный қазақ 

ЖББОМ мұғалімі,

Теректі ауданы

11

 

Жайық ұстазы

30 сәуір, 2014 ж.

  Ү й с і н д е р   т а р и х ы , 

о р н а л а с қ а н   ж е р і

Т

абыс теңсіздігін салықтың 

көмегімен реттеу

 

(10-сынып)

ӘДІСТЕМЕ және ТӘЖІРИБЕ

Сабақтың мақсаты:  Білімділік:  Оқушыларды 

ежелгі үйсіндер туралы тарихи деректермен олардың 

мекен қоныстарынан табылған археологиялық 

ескерткіштермен таныстыру. Дамытушылық: 

Үйсіндердің  күнделікті  тіршілігінен    хабар 

беретін археологиялық ескерткіштерге сипатта-

ма беру, оқушылардың өздерін қатыстыра оты-

рып, тарихи фактілерге, құбылыстарға баға бе-

ру арқылы олардың  ой, таным деңгейін дамыту. 

Тәрбиелік: Оқушылардың қазақ халқының негізін 

құраған тайпалардың бірі, өз кезіне лайық дамыған 

шаруашылығы, озық салт-дәстүрі болған Үйсіндер 

мемлекетімен таныстыру. 

Сабақтың түрі: Жана сабақ.

Сабақтың әдісі:  СТО әдістерін пайдалану, ба-

яндау, түсіндіру, сұрақ-жауап.

Сабақтың  көрнекілігі:  Карта,  сызбалар, 

үлестірме парақ, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы. I. Ұйымдастыру  кезеңі. 

Үй тапсырмасын тексеру. Картадан Солтүстік 

Қазақстанға кіретін облыстарды көрсету, Солтүстік 

Қазақстан табиғат ерекшеліктерін басқа аймақтың 

табиғатымен салыстыра айту. Солтүстік Қазақстанда 

мал жаю ерекшеліктері. Жұт дегеніміз не? Бұл 

құбылысқа Солтүстік Қазақстан халқы күресе алды 

ма? Солтүстік Қазақстан мен Орталық Қазақстанның 

ерте темір дәуір мәдениетіндегі ұқсастықтарды ата? 

Солтүстік Қазақстанда металл қоры қалай дамыды? 

Схеманы тексеру.

Қайталау сұрақтары: 1. Еңбек құралдарын 

пайдалануына байланысты неше дәуірге бөлінеді? 

2. Ерте тас ғасыры қалай аталады және нешеге 

бөлінеді? Мерзімі? 3. Орта тас ғасыры қалай атала-

ды? Тарихи мерзімі? 4. Жаңа тас ғасыры қалай атала-

ды? Тарихи мерзімі? 5. Мыс тас ғасырының тарихи 

шеңберін ата? Энеолит сөзі қандай мағына береді? 

6. Қола дәуірінің тарихи шеңбері? 7.Қола дәуірінің 

басты ерекшеліктерін ата. 8. Тастан жасалған негізгі 

құралдарды ата? 9. Қола дәуірінің мәдениеті қалай 

аталады? 10. Қола дәуірін зерттеген қазақтың бір ту-

ар ғалымы кім? 11. Көшпелі мал шаруашылығына 

көшу себептері? 12. Қазақстан жерінде темір дәуірі 

пайда болған тайпалық одақтар? 13. Сақ тайпала-

ры нешеге бөлінеді? 14. Сақ қоғамы неше топтан 

тұрады? 15. Картамен жұмыс.  Сақтардың мекен-

деген жерін көрсет. 16. Сақтар тәуелсіздік үшін 

кімдермен күресті? 17. Сақ патшаларынан кімдерді 

білесіңдер? 18. Томирис патшайымның өмір сүрген 

жылдары? 19. Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскері 

қашан басып кірді? 20. Дарий патша сақ жеріне 

қайта шабуыл жасады? 21.Сақтар туралы мәліметтер 

қай жазбаларда кездеседі?

Жана сабақ. Жаңа сабақтың жоспары.

Үйсіндердің орналасқан жері.

Үйсіндер туралы жазба деректер.

Қоғамдық құрылысы.

Қызығушылықты ояту. Ой қозғау. 

Темір дәуірінің тарихи шеңберін ата? Нешеге 

бөлінеді? Қазақстан жерінде сақтардан басқа қандай 

тайпалар мекендеген?

 ІІ. Мағынаны тану.

Қытай жазбаларында «усун» атауы б.з.б. II ғ. 

бастап кездеседі. Сыма Цянь: халқының саны 630 

мың; үй саны 120 мың; жауынгерлердің саны 180 

мың.

Ең алғаш үйсіндердің қай жерді мекендегендігі 

туралы деректер Қытайдың «Тарихнама» (Шицзи), 

«Хань хандығы кітабы» (Ханьшу) секілді кітаптарда 

кездеседі. 

Ой толғаныс.

Бекіту сұрақтары. 1. Үйсіндер туралы дерек-

тер қай ғасырға жатады? 2. Үйсіндер қай елмен са-

уда қарым- қатынасын жасаған? 3. Үйсіндерде бай 

адамдар қалай өмір сүрген? 4. Үйсін мемлекетінің 

астанасы қай қала?

Бағалау. Үйге тапсырма § 21

А.ТУРАЛИЕВА,

Ақсу ЖББНМ мұғалімі,

Бөрлі ауданы

Мақсаты: Оқушыларға құстардың 

маңызы  туралы  түсінік  беру.  Құстарға 

қамқорлық  жасауға,  құстардың  адам 

өміріндегі  маңызын  сезінуге  баулу. 

Оқушыларды табиғатты сүюге, аялауға, 

қорғауға тәрбиелеу.

Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, ұстаздар 

мен оқушылар! Сіздерді көктем мерекесі 

құстар күнімен құттықтаймыз. Бұл мереке 

табиғаттың қысқы ұйқыдан оянуын таныта-

тын көктем хабаршысы құстың келуіне бай-

ланысты.

Құстар, құстар келеді,

Жерді шуға бөледі.

Көктем келді деп бізге

Жақсы хабар береді.

Сәуір келді міне жайнап, 

Көктемнің бұл айы.

Құс біткеннен төгілген ән

Бейне көктем жырлайды, - дей отырып, «Қош 

келдің, қанатты достар» атты 7-8-ші сыныптар 

арасындағы сайысты бастаймыз.

7  «а»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

7  «ә»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

7  «б»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

8  «а»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

8  «ә»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

8  «б»  сыныбының  намысын  қорғайтын 

оқушылар:

Әділқазылар алқасымен таныс болыңыздар:

Бүгінгі өтетін сайысымыздың бағдарламасымен 

таныстырып өтейін.

І  бөлім:  «Суретіне 

қарап ажырат» суреттегі қай 

құс екенін және ол құстың 

ерекшелігін айту.

ІІ бөлім: «Құстар біздің 

досымыз»  құстар  туралы 

мақалды жалғастыру, мақалды 

ашып, мысалдар келтіру.

ІІІ бөлім: «Құстар үйі» 

байқау; /құстың ұясын дайын-

дап алып келіп, құрастырып 

беру -10 мин/.

ІV  бөлім:  «Қай  құс?» 

жұмбақтың  шешуін табу және 

сол құстың дауысын салу. 

V бөлім: Көркемөнерпаздар 

байқауы; /тақырыпқа сай/.

Әр бөлім сайысында қазылар алқасы әділ 

бағаларын береді.

Жүргізуші:  Қазақ  халқы  асқан  әншісін 

бұлбұлға, ардақты азаматын сұңқарға, қас сұлуын 

аққуға, ер  жігітін қыранға теңеген.

Халқымыз құстардың ұшуы, қонуы, келуіне 

қарап ауа райын болжаған.

1. Қарлығаш жоғары ұшса, күн жылы болады, 

төмен ұшса, жаңбыр жауады.

2. Көктемде қаздар қайтқанда жоғары ұшса, су 

тасқыны болады.

3. Жаңбыр жауарда қарғалар у-да шу болады.

4. Құс жүнін үрпитсе, жаңбыр жауады.

5. Шымшық ұя салса, қыс қатты болады.

Құстарға арналған тыйым сөз, мақал-

мәтел бар.

1. Құсқа аяз қатер емес, аштық қатер;

2. Құстар – достар;

3. Қыста құсқа жақсылық жасасаң, жазда 

жақсылығыңды өтейді.

Ендеше, көктем жаршысы, адамзаттың досы, 

табиғат көркі жыл құсын қарсы алайық.

Құстар тойын құттықтап,

Қуанамыз, қолдаймыз.

Ұя жасап, ұқыптап,

Біз оларды қорғаймыз. – дей келе сайы-

сымызды қорытындылай отырып, сөз кезегін 

әділқазылар алқасына береміз.

Гаухар СУЛИМЕНОВА,

№3 қазақ ЖББОМ 

ұйымдастырушы педагогы, 

Жаңақала ауданы 

ҚҰСТАР, ҚҰСТАР КЕЛЕДІ...

Т

абиғи материалдармен жұмыс 

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға табыстың 

теңсіздігі оның нәтижісі туралы білім беру, Лоренц 

қисығы, оны құру және есептеу, үйрету, таныстыру; 

аналитикалық және логикалық ойлау қабілеттерін 

дамыту аркылы салық мәдениетінің негізі тура-

лы оқушыларға түсінік беру; өзінің шешіміне 

экономикалық тұрғыдан сауатты жауап бере алатын 

тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың  әдісі:  Сұрақ-жауап,  баяндау, 

бірлескен ұжымдық әрекет.

Сабақтың көрнекілігі: Кестелер, есептер, түсті 

жетондар, смайликтер.

Негізгі түсініктер: Лоренц қисығы, пропорцио-

налды, прогрессивті, регрессивті салық ставкалары.

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру бөлімі. 

Қаржы еліне саяхат.

«Білгенге маржан, білмегенге арзан».

Үй тапсырмасын сұрау. а) Тест орындайды /10 

сұрақ/ слайд 1 -дұрыс жауап шкаласы. Оқушылар 

бірін-бірі тексереді.

ә)   Ауызша сұрау: - Салық дегеніміз?

- Бұрынғы кездегі салық түрлері.

 - Салықтың түрлері.

- Салық қызметтері.

- Салық алыну тәсілі бойынша нешеге бөлінеді?

- Салық субьектісі, обьектісі.

- Мемлекеттік бюджеттің қай бөлігіне түседі?

Б) Гипер-текстпен жүмыстану.

3. Оқушылардың сөйлеуі /табыстың теңсіздігі 

бойынша/.

Жаңа тақырыпты түсіндіру. Әйгілі экономист 

Б.Франклин «Адам өмірде екі нәрседен қашып кете 

алмайды - бұл салықтан және өлімнен» деген екен 

- слайд 2. а) Оқушыдар табыстың теңсіздігі және 

салық екеуінің арасында қандай байланыс бар деп 

ойлайсыңдар?

XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында табыстың 

теңсіздігі Батыс Еуропа мен АҚШ-ң көптеген 

экономистерінің назарында болды. Нарықтық эконо-

микада табыс пен байлықты тең дәрежеде, әділ бөлу 

-негізгі проблема болды.

1905 жылы американдық статистик Макс Ло-

ренц табысты бөлудің тәсілін ойлап тапты. Осы 

қисық – Лоренц қисығы деп аталды.

Қоғамдағы табыстың тең дәрежеде бөлінбеуін 

көрсететін графикті Лоренц қисығы деп атай-

мыз. 

1991-1996 ж.ж. кезеңіндегі Қ.Р. тұрғындарының 

ақшалай табыс көлемінің бөлінуі - слайд 3.

Графиктен 1991 және 1995 жылдардың табыста-

рын салыстыратын болсақ, 1995 жылы 1991 жыл-

мен салыстырғанда табыстың теңсіздігі байқалады. 

Ал 1994-1996 жылдарда теңдікке аздап болса да 

жакындағанын көре аламыз. Лоренц қисығының 

диагональ сызығынан алшақтаған сайын теңсіздік 

дәрежесі өсетіні белгілі.

Плакаттан қисықты қалай құру керектігін 

көрсетем. /плакатта- лоренц қисығы/

ә) Салық ставкаларының түрлері: /слайд 4/

Пропорционалды - табыстың өлшеміне бай-

ланысты емес, барлығынан бірдей көлемде алына-

тын салық ставкасы. Прогрессивті салық ставка-

сы - табыс өскен сайын бірге өсетін салық ставка-

сы. Көптеген елдерде прогрессивті салық ставкасын 

қолданады. 

Салықты төлегеннен кейін қоғамдағы теңсіздік 

азаятын болса, онда бұл салық жүйесі прогрессивті 

болып табылады. Ал енді салықты төлегеннен 

кейін керісінше теңсіздік өсетін болса, онда бұл 

регрессивті салық ставкасы болып табылады.

Есеп  №3  /слайд  7/.  1-ші  есептегі  ертегі 

кейіпкерлеріне ораламыз, енді шарты былай өзгерді: 

Мәселен бұл елде салық салу жүйесі төмендегідей 

болды. 20 000 тг-ден жоғары табыс алатындар – 20-

пайызбен, 6000-нан 20 000 тг. дейін табыс алатын-

дар – 10 пайызбен, 6000-нан төмен алатындарға 

салық салынбайтын болды.

- Салық төлегеннен кейінгі Лоренц қисығын 

құрастыр. - 1-ші есептегі салық төлемегендегі 

қисыктан айырмашылығы бар ма?

№ бірінші есептегі графикке салыңдар, екінші 

қисық етіп сыз.

Бүгінгі сабағымызды қорытындылау үшін 

«Терминдік колейдоскобына» - слайд 8 кезек берейік 

/анықтама беріледі, бір сөзбен жауабын айту керек/

/Анимация арқылы шығады/. 1. Мемлекеттік 

бюджетке заңды және тұлғалардан белгілі бір 

мөлшерде түсетін міндетті төлемдер /салық/. 2. Барлық 

салық түрлері мен оларды жинау әдісі /салық жүйесі/. 

3. Салықтың ең негізгі қызметі, осы қызмет аркылы 

салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді /

реттеушілік/. 4. Әрбір қызмет етуші азаматтың 

еңбек ақысына белгілі бір мөлшерде салық салу /

табыс салығы/. 5. Жоғары сұраныстағы тауар түрін 

шығаратын кәсіпорындарға  салық салу /акциз/. 

6.  Тауар  өндіру  және  қызмет  көрсету  мен 

олардың айналысы процесінде қосылған құн 

өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылуы /ҚҚС, 

қосымша құнға салынатын салық/. 7. Табыстың 

теңсіздігін көрсететін график /Лоренц қисығы/. 

8. Табыс өскен сайын бірге өсетін салық түрі. /

прогрессивті/. 

Сабағымызды аяқтай келдік, сіздерге мынадай 

ұсынысым бар: алдарыңыздағы смайликтер арқылы 

салыққа деген көзқарастарыңды білдірсеңіз.

/1  шапалақ/  салықты  төлеу  керек,  себебі 

мемлекеттің заңын корғау керекпіз.

№2 түрі тек әділ салықтарды ғана  

төлеу  тиіспіз,  бізге  ұнамағандарды 

төлемеуге болады. 

№3 Салықты мүлдем төлемеу керек, 

себебі салық - тонау.

Ал, енді «Салық» сөзіне синквейндер 

құрып көріндер - слайд 9.

Мыс: Салықтар. Міндетті, қажет, 

алынады,  бақыланады,  мемлекеттің 

қазынасына түседі, табыстан бөлінеді.

Оқушылар бүгінгі сабақта алған 

білімдерінді қайда, қай кезде қолдануға 

болады? 

жүктеу/скачать 9,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: