4.5.1. Дауыстылар мен дауыссыздардың үндесуі
Сөздің соңғы дыбысы дауысты болса, онда
оған жалғанатын қосымш а тек дауыссыздардан
басталады.
Алайда кейбір оқулықтар мен ереже, зерттеу-
лерде осы аксиомаға қайш ы, жаңсақ пікірлер де
кездеседі.
Олар:
а)
бу, су, ту, ми, ки, ине, биле, у, жуан, уық
сөздерін ің у,
и
әріптерін дауысты дыбыстар деп
қарау. Бұлай болғанда бу-ы, бу-ын, бу-ады, бу-
ар болып дауыстылар
уы, уа
түрінде қатар тұрар
еді. Тағы қайталап айту керек болады, жеке сөа
тұрмақ, сөз бен сөздің аралығында да қатар кел-
ген дауыстылардың бірі айтылмайды. Ал біріккен
сөздерді
Молдаахмет, Қандыағаш, Сарыағаш, Са-
рыөзек, қалааралық, өліара
түрінде жазу - орфог-
рафиялы қ норманың ісі.
ә)
“ы, і
дыбыстарына бітетін етістіктерге
тұйы қ рай д ы ң у ж ұрнағы ^ а л ғ а н ғ а н д а ы ,
і
ды-
ДЫБЫСТАРДЫҢ ҮНДЕСУІ
87
быстары түсіріліп ж азы лады ” . (“ Қ азақ тілі ор-
ф о ф аф и ясы н ы ң негізгі ережелері” ).
Әрине, әңгіме әріптер туралы болса, бұл
қағи даға келісуге де болар еді. Тұйы қ етістіктің
-у
ж ұрнағы дыбыс емес, әріп. О ны ң дыбысты қ
бейнесі
-ұу, -үу, -у
(тау дегенде). Мысалы:
барүу,
келүу, ойла-у.
Ал соңы ндағы
ы, і
әріптері бар сөздерді де
екіге бөліп қарау керек.
Бірінші:
аңқы, апшы, ары, байы, балкы, бекі, ары,
ері, есті, жары, жасы, зекі, кеңі, қасы, қышы, мыжы,
саңғы, сарсы, сасы, серпі, сырғы, тайқы, таны, тасы,
телі, шарпыт.Ь.
Екінші:
божы, босы, жоры, жосы, жүнжі, қоры,
қүры, мүжі, мүлгі, нүқы, оқы, оксі, сусы, суы, тоқы,
торы, ұлы, үсі, шоқы, шұқы, иіошы, іиокі
т.б. Сонда
бұлардың бірінш ілерінің соңы нда тұрған
Достарыңызбен бөлісу: |
