П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- Сойтіп,|Категориялық грамматикалық
- Онықатыс- тық грамматикалық мағына
| натәуелді жалғаулары немесе белгілі шақ т ұлға-
лары (есімше, косемше немесе қалып етістіктері т.б.) арқылы беріліп, зат есімнің немесе етістіктің тәуелдік немесе ш ақ категориясын жасауға негіз болады. Сойтіп,|Категориялық грамматикалық м ағы н абел гіл і грамм атикалы қ создер тобының түрлену жүйесін, парадигмалық сипатын, соның нәтижесінде ол топтардың грамматикалық, лек- си ка-грам м ати кал ы қ категориялар ш еңберін, м әнін айқындайды да, сөздерді таптастырудың морфологиялық принципіне негіз болады/ Грам м атикалы қ м ағы н а сойлеу процесінде сөздің басқа сөздермен тіркесіп, байланысқа түсуі, негізгі сөзге көмекш і сөздің тіркесуі арқылы, орын тәртібі, интонация т.б. аналитикалық, қатыс- ты қ тәсілдер арқылы да беріле береді. Онықатыс- тық грамматикалық мағына деп атау қажет. Талдан таяқ жас бала таянбайды. Бала бүркіт түлкіден аянбайды - дегендегі екі бала созін са- лыстырып көрейік. Бірінші&ттшзататауы (адам), атау септік арқылы субстанттық, иелік (таянбау қим ы лы ны ң иесі), 3-ж ақ мағыналарын білдіріп тұрса, екінші бала заттық мағы нада емес, сын- дық-қатыстық мағынаны білдіріп тұр, жақтық (3- жақ) мағынадан да айрылып қалған, қолданыста ж ақты қ м ағы наны ң қажеті де жоқ. Бұл грамма- тикалық (сындық-қатынастық) мағына&глясозінің бүркіт созімен тікелей тіркесуінен пайда болып, соның арқасында адъективтену процесіне ие бол- ға н . Менде ақыл тұра ма ?(ІІІәкәрім) дегенде сұрау- л ы қ мағыналдо шылауы арқылы беріліп тұр. Бұл кітапты көп оқиды жэне бұл кітап дүкенде са- тылып жатыр деген сойлемдегі бұл создерінің интонациясына назар аударсақ та жеткілікті. Әри- не, бірінші бұл дегеннің атау септік тұлғасында тұрғаны - болек әңгіме. Немесе мына диалогта уйдесозінің мағынасына назар аударайық: -Қайда болдыңі - Үйде. - Үйдеі Қай кезде ? Басқа фамматикалық мағыналарды ескерме- геннің озінде екінші үйде дегенде сұрау м ағы на- сы гек интонация арқылы берілген. СӨ ЗДЕРДІҢ М О Р Ф О Л О Г И Я Л Ы Қ Қ Ү Р Ы Л Ы М Ы 419 Сөйтіп, қат ы ст ы қ грам м ат икалы қ м а ғы - на сөздердің сөйлемде атқаратын қызметтерімен байланысты және көбіне контекстік болып келеді де, сөздерді таптастыруда сөздердің синтаксистік қызметі принципіне негіз болады. Сонымен бірге грамматикалық м ағы наны ң бұл үш түрі, бір жа- ғынан, грамматикалық мағы наның грамматика- лы қ ф орма деген ұғы м м ен байланы сты лы ғы н және грамматикалық категория деген ұғымының мәнін, ш еңберін айқы ндауға негіз болатынын категориялық м ағы на көрсетсе, екінші жағынан, кейде тек ол м орфология саласымен ш ектеліп қоймай, синтаксиске де еніп кететінін қатыстық фамматикалық мағына көрсетіп, морфология мен синтаксистің арасы н жымдастыра түсуге себін тигізеді. Үш інш і ж ағы н ан , жалпы грамматика- лы қ м ағы на жекелеген сөз топтарының семанти- калық сипатын айқындайды. 1.6. Г РА М М А Т И К А Л Ы Қ М А Ғ Ы Н А Н Ы Ң Б Е Р ІЛ У Т Ә С ІЛ Д Е Р І М Е Н Ж О Л Д А РЫ Грамматикалық м ағы наны ң берілу тэсілдері деген ұ ғы м б ел гіл і бір м а ғы н а ти п т е р ін ің (түрлерінің) не арқы лы және қалай берілуінің тілдік қабат негізіндегі жиынтығы, тобы болып табылады да, ол оз ішінде жекелеген түрлерден тұрады. Міне, ф ам матикалы қ мағынаның белгілі бір берілу тәсілінің бірнеше түрлері болуы мүмкін. Сол түрлер ол тәсілдің немесе м ағы на берілудің жолдары деп аталады. Г рам м атикалы қ м ағы н ан ы білдірудің ең бірінші тэсілі - семант икалык тэсіл у Ол - сөздің лексикалық мағынасының абстракцияланып, жал- пылануы арқылы іске асады. Сәйтіп, жалпы ф ам - матикалы қ м ағы на пайда болады. Екінші - син- тет икалы к т эсш Грамматикалы қ м ағы наны ң с и н т е т и к а л ы қ тәсіл а р қ ы л ы б е р іл у ін ің тіл білімінде бірнеш е жолы бар. Олар: жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|