416
М О Р Ф О Л О Г И Я
ның грамматикалық субъектісі. Бұлар осы сөйлем-
дегі сөздердің білдіретін бөлек-бөлек м ағы нала-
ры, бұлардың да өз ішінен тереңдетіп әрі қарай
м ағы налы қ реңктерге де кіш ірейтіп бөле беруге
болады.
Осы шағын талдаудан көрінетіндей, сөйлем-
дегі әрбір мәнді сөз бір лексикалы қ м ағы на және
бір я бірнеше грамматикалық мағынаны білдіреді.
Ж әне грамм атикалы қ
м ағы налар біркелкі емес,
олардың берілу тәсілдері де әр түрлі. Осы создерді
кейбір ортақ грамматикалық мағыналарына қарап
топтауға да болады. М ысалы, жалпы затты зат
атауын білдіруіне қарай
дүние, есігін, өлец, өлец-
мен, жер, қойнына, денец
создерін
бір топ етіп,
жалпы қимылды білдіруіне қарай
туғанда, аиіа-
ды, кірер
создерін бір топ етіп, салттылық сипаты
ж а ғ ы н а н
т уғанда, кірер
создерін бір топ етіп,
3-ж ақ субъектінің қим ы лы н білдіруі ж ағы нан
ашсіды, кірер
создерін бір топ етіп, тәуелділік
м әніне қарай
есігін, койнына, денец
создерін бір
топ етіп т.б. топтауға болар еді. С ойтіп жалпы
мағына, грамматикалық мағынаның бірыңғайла-
сты ғы, ортақтығы ж ағы нан сөздерді белгілі топ-
тарға жіктеуге болады.
С оны м ен бірге ол грам-
матикалық мағыналардың түрлері де, берілу жол-
дары да біркелкі емес. М ысалы,
туғанда, ашады,
/арерсоздерінің жалпы қимыл, іс-әрекетті білдіруі
мен салттылық (туғанда, кірер) сабақтылық (аша-
ды) м ағы налары нақты қим ы лды ң абстракция-
ланы п, жалпылануы арқылы пайда болған. Сон-
д а й -а қ
дүние, есігін, өлец, өлецмен, жер, қойнына,
денең
создерінің жалпы зат атауын білдіруі нақ-
ты заттардың абстракцияланып, жалпылануы ар-
қы лы пайда болып отыр. Д ем ек, бұл тэрізді
грамматикалық мағыналар создердің лексикалық
мағы наларының абстракциялануы, жаппылануы
арқы лы беріледі. Сойтіп,
бұл - грамматикалық
м ағы на білдірудің сем антикалы қ тәсілі (жолы)
болып табылады.
Осымен байланысты бірден мынадай сұрақ
туады. Нақты заттың аты немесе нақты қимыл
болса, ол лексикалы қ м ағы на да, жалпы заттың
аты немесе жалпы қимыл болса, ол грамматика-
л ы қ м ағы на бола ма?
Бұл сұраққа нақты да толық жауап беру үшін
жоғарыдағы сойлемдегі создерді талдап көрейік.
Берілген сөйлемдегі
дүние, есік,
же^сөздерінің
әрқайсысы жеке-жеке ұғымды білдіретін заттың
аты,
туғанда, ашады, кірер -
нақты қимыл ұғы-
мын білдіретін сөздер, сон д ай -ақ
Достарыңызбен бөлісу: