П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| Анау сар адырдың иығы-
нан түсіп, созылып келе жаткан калың көшті кара! (Аймауытов). Сондыктан, көкпар хабары сонау Қазыкұрттың бауырынан шықса да, Ыбыштың баруын әкем іштей тілеп отырады (Исабеков) де- генде, анау сөзінің сонау сөзіне қараған да “жа- қынырақ” қашыктықтағы затгарды нұсқай көрсе- тетіні айқы н көрініп тұр. Үшіншіден, мағыналық айырым қарама-қар- сы қойы п салы стыруға келетін “ж а қ ы н ” және “алы с” деген алш ақ аралы қ ұғымдарды білдіре алатын сілтеу есімдіктерінің арасында болады. Бұл жол - ж ұмакка апаратын жол секілді. Осы жол- м ен барып кызыкты, тәтті сұлу өмірдің есігін ашатын секілді (Аймауытов). Сол кезде мен энде- темін (Исабеков). Ол жакта кезек күтіп жа- тып калмасаң бір қора койды кырку деген сөз емес (Исабеков) дегенде,бұл, осы сөздері м ен со л , ол сөздерінің аралы қ қатынасты білдіру мағы нала- ры бірдей емес. Б ұл, осы деген есімдіктер көз алды ңдағы , ж ақы ндағы ж олға нұсқағанды қты білдірсе, сол, ол есімдіктері алы стағы , ұзақ бір кезге нұсқай қолданылып тұр. Бұл келтірілген салыстыру жіктері қалай да жіктеу есімдіктерін жұптап қана қарам а-қарсы қою ға болатынын аңғартады. Сонда бір есімдікті әдетте бір ғана есімдікпен салыстыра қарау орынды болады да, аралық қатынас екі ш екпен, яғн и жа- қын-альТсырақ, алы с-ж ақы ны рақ, ж ақы н-алы с деген шектермен шектеліп отырылады. Олай бол- са, қарама-қарсы қойып салыстырудағы аралық шектерді білдіру мағыналарының жүйесін мына- дай үлгімен беруге болар еді. Жақын Алысырақ / / Ж ақынырақ Алыс Бұл - ол Міне әні _ Мына ана сона мынау анау сонау (осы) осынау (сонау) осы - сол - - түу(түнеу),тонау Бұл үлгідегі “а л ы с ы р а қ // ж ақы н ы р ақ” де- ген м ағы наларды білдіретін әні, ана, анау, осы- наусөздері “ж а қ ы н ” мен “алы с” ұғы м дары ны ң арасы ндағы орталы қ қаш ы қты қ есебінде көзге түсіп, екі шектің ұштасуына себеп болатын бас- палдақ сияқты болып көрінеді. Бұл сөздер екі ізбен қарам а-қарсы лы қта айты лған ж ұпты қ ма- ғы наларды ң басы біріккен, сөйтіп ж ақы н ды қ ж ағы нан алып қарап, ж ақы н мәнді сөздермен салыстыра жұптағанда алысқа тән - “алы сы рақ” мағынаны білдіретін, ал, алыстық ж ағы нан алып қарап, алыс мәнді сөздермен салыстыра ж ұпта- ғанда ж ақ ы н ға тән - “ж ақы н ы рақ” м ағы наны білдіретін орталы қ сөздер болып танылады. Сол себепті оларды сілтеу есімдіктерінің аралық қаты- настарды білдірудегі мағыналарының дербес жеке бір саласы деп қарап, орталы қ қаш ы қты қты білдіруші сөздер есебінде бөліп қарауды жөн көрдік. Бұлардан өзге ауыз тілінде жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|