П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет658/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   654   655   656   657   658   659   660   661   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

сабау, косеу, жылу, жамау 
т.б.
Дегенмен тұйық етістіктің нёмесе қимыл ата- 
уының етістік мәнінде (предикат қызметінде) 
қолданылуы да кездесіп отырады. 3-ж ақ жіктік 
жалғаудың нөлдік тұлғасы нан басқа (мысалы, 
міндетіміз - жаксы оку), 
жатыс септік тұлғасын- 
да да ж іктік ж алғауды ң нөлдік ф орм асы нда 
жұмсалады. 
Абай әлі де кітап бетіне үңілуде 
(Әу- 
езов). 
Нұрым енді аурудың иесі күйді, жазылады
деп нанып, қуанышы қойнына сыймауда еді 
(То- 
райғы ров). Немесе 
-улы, -улі 
және бұған 
тұра
көмекші етістігі тіркесіп те сөйлемнің баяндауы- 
шы қызметінде жұмсалады: 
Энекей ілулі түр
я 
тәуелденген түрінекерек, 
мүмкін, қажет, лайық
т.б., барыс септік тұлғасы натиіс т.б. сияқты мо- 
даль сөздермен тіркесіп келіп, баяндауыш қы з- 
метінде жұмсалады: 
Тоғжан оз үйіне кеткен болу
керек (Әуезов). Ә ркім
өз сыбағасын алуға тиіс
(Мұстафин).
Әрине, есімше мен косемш енің жайы бұған 
қарағанда өзгешелеу. Бірақ есімше де, косемше 
де етістіктің бір ғана грамматикалық сипатымен, 
мәнімен ш ектеліп қоймайды . Бұл екеуі де екі 
жақты мән, екі ж ақты қы змет атқарады. Есімше 
әрі етістікш е, эрі есімдерш е түрленіп, екі түрлі 
грамматикалық сипатта, екі түрлі мәнді білдіріп, 
яғн и бірде қимылды және соған сәйкес модаль- 
дылық рай мен шақтық мағынаны көрсетіп, бірде 
қим ы лға қатысты сы нды қ белгіні көрсетіп, адъ- 
ективтеніп атрибутивтік қатынаста (немесе сын- 
ды қ мәндегі сөздерш е белгілі тәсілдермен суб- 
стантивтеніп те) жұмсалады. Есімшенің осындай 
бТістіккёТән емес екінш і бір мәні мен қызметі, 
ерекше сипаты етістіктің айы ры қш а бір түрі бо- 
лып табылатын есім ш енің негізгі қасиеті болса 
да, етістіктің ф ам м атикалы қ категориялық сипа- 
ты шеңберіне сыймайды. Бірақ есімше етісгіктің 
фамматикалық категориялары сипатына бүтіндей 
бейтарап та емес. Өзі (есімше) етістіктің жеке бір 
ф ам м ати калы қ категориясы бола алм ағанм ен, 
етістікке тән бірінші ф ам м атикалы қ сипаты мен 
қосымшасы арқылы түбірге (қимылға), үстелетін 
модальдық, шақтық мәні арқасында етістіктің шақ 
категориясыны ң бір түрін жасауға негіз болып, 
соның бір грамм атикалы қ тұлғалы қ көрсеткіші 
болып табылады.
Айта кету керек, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   654   655   656   657   658   659   660   661   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет