П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Pdf көрінісі

бет	715/879
Дата	03.12.2023
өлшемі	38,54 Mb.
	#133403

1 ... 711 712 713 714 715 716 717 718 ... 879

Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Ж үрістері тым
асығыс көрінді
(И манбеков).
Кешкі ш айға енді
отыра бергенде, есік алдынан асығыс келе ж атқ-
ан адамның жүрісі естілді
(Дүзенов).
Асығып,
алып-үшып арындаған локомот ив барған сайын
жүрісін үдете түсті
(Асанов).
-у
жұрнақты қимыл есімі сияқты
-ыс
жұрнақ-
ты форма да конверсияланы п, зат есімге айнал-
ғаны н
батыс, шығыс, табыс, қоныс, етіс
сияқты
сөздерден байқауға болады.
-мақ (-мек, -бақ, -бек, -пақ, -пеқ)
жұрнағы ар-
қылы жасалған қимыл есімдері де бар.
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термекүшін
(Абай).
Осы қатарлардағы
ермек
зат есім болса,
тер-
м ек
сөзі қимыл есімі. Өйткені
термек үіиін
де-
генді
теру үшін
деп айтуға әбден болады.
-мақ
формалы қимыл есімінің омонимдес тағы
екі формасы бар. Мысалы:
Тоты қүс түсті көбе-
лек, Жаз сайларда гулемек, Бэйшешексолмақ, күйре-
мек
(Абай).
Қызметкердің бэрін де өлтірмекщі.
Болыпты шолдегенге шыдай алмай
(Абай).
Алғаш қы сөйлемдегі
гулемек, солмақ, күйре-
м ек -
қимыл есімі емес. Себебі, бұл жерде
гу-
лейді, солады, күйрейді
деген мағынада қолданы-
лып, ауыспалы осы шақ мағынасын беріп тұр. Ал
екінші сөйлемдегі
өлтірмекші
мақсат мәнді келер
шақ есімше. Бұлардың қай-қайсы сы ндағы
-м ақ

ЕТІСТІК
5ХУ
ж ұрнағын ->> жұрнағы м ен алмастыруға болмай-
ды. Сондықтан етістіктің бұл формаларын
-мақ
формалы қимыл есімінің жұрнағымен омонимдес
форма деп есептеуге болады (қара: Есімше).
-мақ формалы қимыл есімінің қазақ тіліндегі
қолданылу аясы тары лы п,
-у
жұрнақты қимыл
есімінің қолданылу жиілігі артып келеді. С он-
дықтан
-м ақ
ф ормалы мен
-у
формалы қимыл
есімі жарыса қолданыла береді. Мысалы:
бармақ
түгіл - бару түгіл, айтпақ түгіл - айту түгіл,
болмақ қайда - болу қайда
т.б.
Қимыл есімінің бұл түрінің тәуелдік, септік
формалары нда қолданылуы мақал-мәтелдерде,
көне ш ығармаларда жиі кездеседі. Мысалы:
Хан-
ның жақсы болмағы - қарашаның елдігі
(Бұхар
жырау).

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 711 712 713 714 715 716 717 718 ... 879