П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет723/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   719   720   721   722   723   724   725   726   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1. 
Бұрынғы өткен шақ есімше. 
Есімш енің 
бұл түрі 
-ған (-ген, -қан, -кен)
жұрнағымен жүзе- 
ге асады. Бұл ж ұрн ақ арқы лы жасалған есімше 
формалары мейлі атрибуттық, мейлі предикат- 
тық қолданыста болсын оте жиі әрі кеңінен қол- 
данылады.
-ған (-ген, -қан, -кен)
қосымшалы формалар 
қимыл-әрекеттің бұрын болып откенін білдіретін- 
діктен өткен ш ақ есімше деп аталады. Есімшенің 
бұл түрінің б ұ ры н ғы откен ш ақ м ағы н асы н
тұрақты аңғартуы жіктеліп, предикаттық м ағы - 
нада қолданылуына байланысты.
Мен барғанмын 
Біз барғанбыз
Сен барғансың 
Сендер барғансыңдар
Сіз барғансыз 
Сіздер барғансыздар
Ол барған 
Олар барған
-ған
ж ұрнақты есімше жіктелгенде 1-жақ 
жекеше формада 
барғамын, барғам,
копше түрінде 
барғамыз
болып, 2-ж ақта 
барғасың, барғасыңдар
түрінде де ықш амдалып айтыла береді.
Откен ш ақ есімше жұрнағы 
отыр, түр, жүр,
жатыр
қалып етістіктеріне жалғанғанда да өткен 
ш ақ м ағы насы н береді. Дегенмен кейбір қолда- 
ныста ол ф орм а 
жоқ
сөзімен тіркесіп, осы шақ 
мағынасын аңғартатын кезі болады. Мысалы:

Сен кімді күтіп түрсың ?
- Мен еіикімді күтіп түрған жоқпын.
Бұндағы осы ш ақ мағы насы -ғдяж ұр н ағы -
ның м ағы насы мен емес, қалып етістігінің 
(түр)
осы шақты білдіретін м ағы насы на байланысты 
болуы керек.
Бұлайша осы шақтық мағына 
сияқты, тәрізді,
көрінеді
создерімен тіркескенде де байқалады.


Сэрсен келе жатқан сияқты. Ол бізді күтіп тұрған
тэрізді.
Ескерту. Алаған, жатаған, сүзеген
сияқты сын 
есімдер де бір кезде 
-ған, -ген
ж ұрнағы арқылы 
ж асалған 
аладыған, ж атадыған
формаларды ң 
ықшамдалуы арқы лы пайда болған. Бірақ бұл 
сөздер есімше ф орм асы нан біржолата сын есім 
қатарына ауысқан. С о н д ай -ақ 
қапқан
(қақпан), 
туысқан
сияқты зат есімдердің де есімше форма- 
сы ны ң қолданылу барысында конверсияланған 
түрі деп білу қажет.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   719   720   721   722   723   724   725   726   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет