1 1 .4 . О Д А Ғ А Й Л А Р Д Ы Ң Г Р А М М А Т И К А Л Ы Қ
Е Р Е К Ш Е Л І К Т Е Р І
О дағайлар - негізінде түрленбейтін сөздер
тобы. О дағайларды ң өзіне ғана тән жұрнақтар
жоқ. Олар субстантивтенгенде ғана болмаса, жал-
ғауды да көп қабылдамайтын сөздер. Кейбір ода-
ғайларға -
ла (ле); - шыл (шіл)
жұрнақтары жал-
ғанады:
ойбай-лау, айт-айттап, аһлап-үһлеп. Ой,
тәйір-айшыл кер кесек, қулық, сүмдық не өсек
(Абай).
Қасқырды жердің елі айтақшыл
(Мақал).
Одағайлар бірінен соң бірі дүркін-д үркін қайта-
ланы п, қосарланы п айты лғанда, сол одағайлар
а р қ ы л ы б іл д ір е й ін д е п о т ы р ғ а н с е з ім н ің
күштілігін не и ш араны ң, бұйры қты ң қаттылы-
ғы н, қатаңды ғы н білдіреді.
Тек-тек-тек!, Бай-
бай-бай-бай!, Һай-һай -һай -һай!
т.б. Одағайлар-
дың қосарланып, қайталанып айтылуында белгілі
бір заңды лы қ бар. Бір топ одағайлар қосарлап
айтуға көнбейді. (
Тәйірі!, Қап!, Ту!, Бэсе!, Астапы-
ралла!т.Ь.)
Енді бір топ одағайлар дара күйінде
де қолданыла береді.
О йбай!//ойбай, о йб а й!т эк/
/т эк , тэк! Ж э!//ж э,ж э! Ырит соқ!/ / ырит соқ,
ырит соқ! Әй!/ / эй, эй !
т.б.
О дағайларды ң енді бір тобы тек қана қосар
тұлғасында жұмсалады. (
Сап-сап!, Бай-бай!, Әлди-
элд и!
т.б.). М алға айты латын одағайлардың ба-
сым көпшілігі қосар күйінде айтылады.
Моһ-моһ!,
Кэуіс-кэуіс!, Шөре-шоре!, Көс-көс!
т.б.
1 1 .5 .
О Д А Ғ А Й Л А Р Д Ы Ң Қ Ұ Р А М Ы
Одағайларды құрамы жағынан екі топқа бөлу-
ге болады:
1) түбір, негізгі одағайлар.
Бұл топқа әрі
қарай бөлшектеуге көнбейтін
А!, О!, Ә!, Ой!, Пай!;
Қап!, Бэсе!,
Л/ә/сияқты одағайлар жатады.
2)
Достарыңызбен бөлісу: |
