о, ө, ұ, ү, сон дай -ақ дауыссыз
у дыбыстары болса, келесі буындарда жазылған
е, ы, і әріптері айтуда
о, ұ, ү еріндіктеріне ай-
налады.
Мысалы:
қорұтұндұсұ (қорытындысы) құлұнүмдұ (құлынымды) өздорүнүзго (өздерінізге) күлкүлорүнүздү (күлкілерінізді) ауұлұмұздұң (ауылымыздың) эуөстөндүрүп (эуестендіріп). Сонымен, ерін үндестігі де қазақ тілінің біре-
гей белгісі болып табылады.
4 5 . Б Е Й ІМ Д Е С Т ІК Аккомодация (лат.
ассотосіаііо - бейімделу)
- морфемалар жігінде қатар келген дауысты және
дауыссыз дыбыстардың бір-біріне ықпал етіп,
бейімделіп айтылуы. М ысалы:
ат, ет, от, от де-
ген сөздердё бір ғана
т фонемасы дауыстылар-
дың әсерінен төрт түрлі реңге ие болатынын
білеміз. Бұл - буын ішіндегі ықпал.
А ккомодация құбылысында қазақ тілінде
негізінен дауыстылар дауыссыздарды дауыстың
қатысы және айтылуы ж ағы нан өзіне бейімдеп
тұрады. М ысалы:
тарағы (тарақ-ы ),
ағеш кі (ақ
ешкі),
қарағой (қара қой) дегендерде дауыстылар
дауы сты ң қаты сы ж ағы н ан дауы ссы здарды
игеріп тұр.
Ал дауыстылардың артикуляциялық (айты-
луы) жақтан әсері дегенде, әсіресе тілдің қалпы
ж ағы нан дауыссыздарға етер ықпалын айту ке-
рек. Я ғн и қазақ тілінде дауыссыздардың жуан
және ж іңіш ке болып айтылуы көбіне дауысты-
мен байланысты.
Керісінше, дауыссыздар да дауыстыларға әсер
етіп тұрады. Тек
қ, ғ дыбыстары үнемі жуан
дауыстылармен,
к, г жіңіш ке дауыстылармен
тіркеседі.
М орфемалар жігінде дауыстылар мен дау-
ыссыздар және керісінше, дауыссыздар мен дау-
ыстылар қатар келген кезде әрқаш ан дауысты-
лар игеріп тұрады да, аккомодациядағы ықпал-
дың түрі (прогрессивті, регрессивті) дауыстының
орын тәртібімен байланысты болады. Сонды қ-
тан аккомодацияны екіге бөліп қарауға болады:
1. Дауыстылар мен дауыссыздардың үндесуі
(прогрессивті аккомодация).
2. Дауыссыздар мен дауыстылардың үндесуі
(регрессивті аккомодация).
