П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Біріккен создер:ә/гш
- 2. Қос создер
| Олбунақ екпінідеп
атала- ды. Бунақтар - өзіндік екпін, ырғақпен айтыла- тын сөздер тобы. Сонда тек бір бунаққа енген сөздердің аралығында қатар келген дыбыстар ғана біріне-бірі ықпал ете алады, олар көбіне үндесіп, үйлесіп тұрады. Егер әзара акустика-артикуля- циялы қ жақтан икемделе алмаса, онда біреуі (элсізі), кейде екеуі де алм асуға ұшырайды. Мэселен, жоғарыдағы шумақта мынадай ырғақ- ты қ топтардың аралы ғы ндағы дыбыстар алма- суға ұшырайды: айғабақ (ай қабақ), алтыңгірпік (алтын кірпік), ал негайайын (неге аяйын), сара- ғаш (сары ағаш) дегендерде алдыңғы сөздің (неге, сары) соңғы дыбысы эл и зи яға ұш ырап (лы қ- сып) айтылмайды. Қалған ы рғақты қтоптарды ң аралығындағы дыбыстар алмасуға ұшырамайды. Сонда әлгі ш умағы мы зды ң айтылуы мынандай болып шығады: Айғабақ /алт ы ңгірпік/ қызылерін, Кел десең /негайайы н/ат т ы ңт ерін// Сарағаш /сазғабіт кен/секілденіп/ Қайжерде /от үрекен/бүраңбелім// Ақшоқыда туған олең, өлең мен ән /сан са- лалы ж ы рлар/ көшіріліп ж аттал ы п , әуендеп толқы п, тар ап ж атты . /А л у а н с ы р л ы ж а ң а с о з / арқаның қоны р желіндей /ж ай жылжып, бірақ/ кең жайылып тарады (Әуезов). М ұндағы үтірлер дауыс ы рғағы на тура келіп тұр. Оқул ы қ гарда ал, алайда, бірақ, әсіресе, тіпті, көбінесе, тек сияқты сөздерден баспасөзде сөң үтір қөю ға болмайды деген ереже сақтала бер- мейді. Олай болатыны, бұл сөздер жеке ырғақ, екпінмен ерекшеленеді. 6 1 Б У Н А Қ Т Ы Ң Қ Ұ Р А М Ы Сөйлеу кезінде бір бунақ құрап айтылатын- дар алдымен күрделі создер және әр түрлі жол- дармен тіркескен создер. Агагі айтқанда: 1. Біріккен создер:ә/?гш (жазылуы - әркім), әрғаишн (әрқаіиан), әлдегім (элдекім), әлдеғашан (элдеқаш ан), бетпүрыс (бетбүрыс), эңгүм ар (энқүмар), қанғүмар (канғүмар), жаңгеіиті (жан- кеиіті), алт ы ңғабақ (алт ы нқабақ), үйгүиіүк (үйкүшік), орүмбасар (орынбасар), жыламбас (жы- ланбас), қозғүйрық (қозықүйрық), кокейгесті (кокей- кесті), шегара (іиекара), Дошшан (Досжан), Дос- пол (Досбол), Сэтпай ( Сэтбай), Талдығорған (Тал- дықорған), С арағаіи ( С ары ағаш ), Тілебалды (Тілепалды), Қыжжібек (ҚызЖібек). Бірсы пыра біріккен сөздер аралы ғы ндағы дауыссыздар айтылуына жуықтатылып жазылып жүр: қолғабыс, қолғанат, жарғанат, алағатиық, қарағүс, қолғап, неғып, саргідір, таңғүт, жегжат, энеугүні, алагеуім, алагөбе, алагүдік. 2. Қос создер: қорағора (қора-қора), корөгөро (көре-коре), беспестен (бес-бестен), етегжең (етек- жең), бірдембір (бірден-бір), қызғырқын (қыз-қыр- қын), үлкөңгііиі (үлкен-кіші), қолмағол (қолма қол), көзбегөз (көзбе-коз), караптаңғарап (қараптан- қарап), көптөңгәп (көптен-көп). Еліктеуіш қөс сәзердің құрамындағы қатаң дыбыстар өзгеріске ұшырамайды: жарк-жүрқ, жалп-жалп, дүңк-дүңк, ыңқ-ыңқ, зып-зып. Тез айт- қанда қатаңдануы, ұяңдануы мүмкін. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|