ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ИНТОІІЕМАЛАРЫ 125
Кейде тоналды контурдың соңы ақыры ндап
төм ендеуі ы қ ти м ал . М ұндай сөй л ем д ерд ің
қарқыны мен интенсивтілігі сөйлемнің аяғына
қарай баяулап, азаятыны байқалады.
4. Арнаулы сұраулы сой лем н ің инто- н ем асы ны ң т о н а л д ы к о н т у р ы д ө ң е с т е н
томендейді және оның тоналды диапазоны едэуір
болады. И н вар и ан тты ң бұл м оделінің басы
үшінші (3) деңгейден басталып, тортінші (4)
деңгейге дейін котеріледі де, сонан кейің бірінші
(1) д е ң г е й г е д е й ін т ү с е д і. Бұл м о д е л ь
варианттарының бір-бірінен айы рм аш ы лы ғы
олардың тоналды басталу деңгейінде. Сойлемнің
бұл т ү р ін ің л о г и к а л ы қ о зе гі о н ы ң сұ р ау
есімдігінде болып, соны м ен қатар негізгі тон
жиілігі де, ұзақтылығы да, интенсивтілігі де сол
есімдікпен байланысты молаяды.
5. Қатал бұйрықтың иіггонемасына дәңестен
шұғыл томендейтін тоналды контур тән болады.
Ол тортінші (4) тоналды деңгейден басталып,
содан кейін кенет бірінші (1) тоналды деңгейге
дейін түседі. Бұл модельдің тоналды диапазоны
көбінесе кең, кейде орташ а да болуы мүмкін.
В а р и а н тт а р ы н ы ң ө за р а а й ы р м а ш ы л ы ғ ы -
олардың тоналды контурының басталу деңгейінде.
Қатал, б ұ й р ы қ р ай ы н д а т ұ р ға н сөз ә р қ а ш ан
ой екп ін ім ен белгілен ед і, о н ы ң ұзақ ты л ы ғы
мен и н те н с и в тіл ігі ең ж о ға р ы м а ғ ы н а ғ а ие
болады.
6. Сыпайы бұйрықтың интонемасының инварианты екін ш і (2) тоналды д ең гей ден
басталып, тортінші (4) деңгейге дейін котеріліп,
соңғы жағы сәл томендейді. Бұл инварианттың
жалпы б ағы ты н а ж о ғар ы котерілетін доңес
сы зы қ тән болады, м ұның тоналды диапазоны
о рташ а. С ы п ай ы б ұ й р ы қ и н то н е м а с ы н ы ң
варианттарының тоналды контуры аяғы надейін
көтеріңкі жэне кетеріңкі-бэсең болуы мүмкін.
Сыпайы бұйрықты білдіретін соз ой екпінімен
б е л г іл е н іп , м ол н е гізгі то н ж и іл іг і ж э н е
ұзақтылығымен ерекшеленеді.
