П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет398/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   394   395   396   397   398   399   400   401   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

-аш ақ//-еш ек. 
Сөзж асамды қ бұл ф ормант- 
тың жалғанымды қ аясы қазақ тілінде жалпы кең 
емес. 
-аш ак//-еш ек -
өзінің лингвистикалы қ та- 
биғаты, сөз таптық тегі жағынан көбіне-көп сын 
атаулары ж асамына бейім жұрнақ. Тілімізде ол 
арқылы ж асалған кейбір сын атаулары қазір зат- 
тық сипат алып (субстантивтеніп), әуелгі атрибу- 
тивтік сапасынан ажырай түскен. Мысалы, 
бола-
шак, келешек
дегендер - міне сондай жасалымдар. 
Екеуін де лексикалы қ мазмұны дербестігі ж ағы - 
нан әбден сараланған, толық мэнді туынды түбір 
зат атауы деуге болады. Ал бұлармен салыстыр- 
ғанда, 
берешек, алашак, көрешек
дегендерден дәл 
сондай деңгейлі субстантивтену, дәл сондай дәре- 
жедегі затгық тиянақты лы қ байқалмайды.
Бірақ тіл білімінде сөзжасамдық бұл 
-а ш а к //
-ешек
ж ұрнағы келер ш ақ 
-ар
ф орм анты ны ң 
ықш амдалған (редукцияланған) -ог//-е н ұ с қ а с ы
мен кәдімгі “у ақы т” м ағы насы нда қолданыла- 
тын 
шак
лексем асы ны ң қосындысы болып та- 
былады.
-а. 
Бұл ф ормант қазақ тілінде үш-төрт қана 
түбір етістікке ж алғанып, туынды (жаңа) сөз жа- 
сайды. М ысалы ол 
жыр
етістігіне қосылып, гео- 
графиялықжь//?ятерминін жасаса, “не жаздым” , 
“жаздым, ж аңылдым” сияқты сөз орамдарында- 
ғы 
жаз
лексемасы да солай 

ж ұрнағы арқылы 
“кара” мағынасын білдіретін 
жаза
дейтін заңтер- 
миніне айналған. Ал 
айнал
етістігі осы 

ф ор- 
мантын қабылдап, 
айнала
дейтін белгілі бір
кеңістік ұғымына ие болған да, 
аша, т аға
(аттың 
тағасы ) туылымы нақты лы зат атауы (аш + а, 
тақ+а) ретінде қалыптасқан. 
Мал-баска түгел тол-
ған айналасы
(Торайғыров).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   394   395   396   397   398   399   400   401   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет