П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет399/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   395   396   397   398   399   400   401   402   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

-ш ы //-ш і. 
Тілімізде етістік негізден сөзжа- 
самды қ осы ф орм ант арқылы пайда болған ту- 
ынды түбір зат атаулары білдіретін м ағы налары
ж ағы нан әр түрлі. Мысалы туа түбір етістік не- 
гізден қалы птасқандары көбінесе нақты лы бір 
номинациялық мәнмен байланысты болып келеді. 
М ысалы, 
оташы (хирург), тамшы, жамылшы, бар-
шы
дегендер міне осындай дериваттар. 
Ж үкті
түйелердін екі ж ағы үлкен кара ж амыліиылары-
м ен баяу ғана желпіне түседі (Әуезов); Сол сах-
раның алғаш кы елшісі, баршысы боп Алтынсарин
омір кешіпті ( Сонда).
Бұл келтірілген мысалдар- 
дағы
жамылшы, баршы
туынды түбір зат атаула- 
ры өздерінің қолданымдық дәрежесі, әдеби тілдік 
сипаты ж ағы нан бірдей емес. А лдыңғысы - жал- 
пыхалықтық дериват, ал соңғы
баріиы
туылымы- 
нан ондай ауқым әзір байқалм айды . Бұл - жеке 
бір ж азуш ы ны ң өзіндік ерекш елігі аясы ндағы
ғана, таза контекстік, стильдік ы ңғайдағы , окка- 
зионалды қ жасам. Себебі 
баршы
туынды зат атау- 
ына автордың теліп отырған мағынасы көпшілікке 
ш ынында тосындау. Жазушы сондықтан ш ығар- 
масының екінші бір жерінде оны былай түсіндіре 
отырып қолданады: 
Мынау келе ж аткан тобы-
нан “ходок ” (баршы) болып Ж етісуға барып, онда
бір жыл түрып, жердің, кәсіптің бар жағдайымен
танысып кеп, осы тобын артынан ертіп, көшіріп
келе ж аткан өзі(Ә
уезов).
-дақ//-дек. 
Қазақ тілінде, бұл формант та бірер 
ғана етістікпен сөзж асам ды қ қы зметке түседі. 
М ұның озіндік бір ерекшлігі: дауыстыға аяқтал- 
ған етістік негізге де, сондай-ақ дауыссызға біткен 
етістік негізге де ж алғана береді. М ұндай құры - 
лымды туынды түбір зат атауы, әдетте нақтылы 
бір зат атауымен байланысты болып келеді, мы- 
салы , 
куырдак, кидак: Абайлар осы беттен коска,
бағанағы аркардың куырдағын жеуге бейімдеп еді
(Әуезов); Матаның үсак кидақтарынан көрпеше
жасайды (ҚТДС).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   395   396   397   398   399   400   401   402   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет