П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


келе қалды, коре қойды, айтып салды, ақтай берді



Pdf көрінісі
бет729/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   725   726   727   728   729   730   731   732   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

келе
қалды, коре қойды, айтып салды, ақтай берді,
тыңдап ал, әкеліп кор, оқып шықтыт.б. 
М ұндай 
мысалдарды шексіз тізе беруге болады. Ж етекші 
етістіктің бұл да бір өзіндік ерекшелігі болып са- 
налады.
Жетекші етістіктің морфемдік құрамы да түрлі 
бола береді. Ж оғары да келтірілген мысалдарда 
жетекші етістіктер негізгі түбір етістіктерден де 
(кел, кор, айт), 
туынды түбір етістіктерден де 
(ақта, тыңда), 
біріккен түбір етістіктен де 
(әкел)
болған. С оны м ен бірге жетекші етістік күрделі, 
құранды етістіктен де бола береді. 
Мүканнын мек-
т епті тастап кет кісі келді
(Ә бдіқады ров). 
Шыбыртқы сарт ете калды
(Әбдіқадыров).
Бұл м ысалдардағы жетекш і етістік құрамы 
ж ағы н ан күрделі етістік, ком екш і етістік - 
кел.
Екінші м ы салдағы жетекші етістік - құранды 
етістік 
(сарт ет), 
кем екш і етістік - 
қал.
Көмекші етістіктердің де өзіндік ерекш елік- 
тері бар: кем екш і етістіктердің лекси калы қ ма- 
ғы насы жоқ. 
Күштеріңді көрсете бер... Көпші-
ліктің үні цирктің ішін жаңғыртып жіберді...
Раульдің тынысы тарыла түсті
(Әбдіқадыров).
Бұл мысалдардабер, жібер, 
түс 
көмекші етіс- 
тіктері қолданылған, олардың ешбір лексикалы қ 
мағынасы ж оқ, 
корсете бер 
дегенде әңгіме 
корсету
туралы, 
жаңғыртып 
жіберді дегенде 
жаңғырту
м ағы насы , 
тарыла түсті 
дегенде әңгіме 
тарылу
туралы болып тұр. Көмекш і етістіктің лекси ка- 
лы қ м ағы н асы болмауы олардың негізгі белгісі 
болғанды қтан, ол осы мысалдарға ғана қатысты 
емес, комекш і етістіктің бәріне қатысты белгі.
К өмекш і етістіктердің саны шектеулі, олар 
жетекші етістіктер сияқты саны өте кеп құбылыс 
емес.
К өм екш і етістіктер лексикалы қ м ағы налы
етістіктердің ф ам м ати калы қ дамудан өтуі арқы - 
лы тілде қалыптасқан тілдік бірліктер (единица- 
лар).
Көмекші етістіктер жетекші етістікке косем- 
ше, есімше ж ұрнақтары арқылы тіркеседі. Ол 
жұрнақтар жетекші етістікке жалғанған соң, оған 
комекші етістік тіркеледі. М ысалы,оқы+п 
а л д ы ,




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   725   726   727   728   729   730   731   732   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет